مقدمه
آزمایش های انعقادی، از جمله زمان پروترومبین (PT)، زمان ترومبوپلاستین پارشیال فعال‌شده (aPTT)، زمان ترومبین (TT)، D-dimer، و فیبرینوژن، ابزارهای حیاتی برای ارزیابی عملکرد سیستم انعقادی هستند. این تست‌ها در تشخیص بیماری‌هایی مانند ترومبوز، هموفیلی، و DIC نقش کلیدی دارند. با این حال، دقت نتایج به‌شدت تحت تأثیر مرحله پیش‌آزمایشگاهی قرار دارد که حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد خطاهای آزمایشگاهی در آن رخ می‌دهند. این مقاله به بررسی شایع‌ترین خطاهای نمونه‌گیری، تأثیر آن‌ها، و راهکارهای پیشگیری می‌پردازد. پیش از مطالعه ی این مقاله می توانبد برای مشاهده ی اصول آزمایش های PT، PTT و فیبرینوژن به لینک های زیر مراجعه کنید:
همه چیز در مورد آزمایش PTT : یک راهنمای جامع برای کارشناسان آزمایشگاه
همه چیز در مورد آزمایش فیبرینوژن : راهنمای کامل، تفسیر نتایج و سوالات متداول
۱. استفاده از لوله نامناسب
تست‌های انعقادی نیاز به لوله‌های حاوی سیترات سدیم ۳.۲٪ (۰.۱۰۹ مولار) با درپوش آبی روشن دارند. استفاده از لوله‌های حاوی EDTA یا هپارین موجب تداخل جدی در نتایج می‌شود.
- EDTA: باعث غیرفعال شدن فاکتورهای وابسته به کلسیم و طولانی شدن کاذب PT و aPTT می‌شود.
- هپارین: aPTT و TT را طولانی کرده و فیبرینوژن را کاهش می‌دهد.
پیشگیری:
- آموزش پرسنل برای شناسایی رنگ درپوش لوله‌ها
- کنترل موجودی و بررسی برچسب لوله
- استفاده از سیستم‌های دیجیتال و بارکدخوان
۲. نسبت نامناسب خون به ضدانعقاد
نسبت صحیح ۹:۱ باید رعایت شود؛ پر شدن کم تر از حد باعث رقیق شدن بیش از حد و طولانی شدن نتایج آزمایش های انعقادی و پر شدن بیش از حد باعث لخته شدن و کوتاه شدن کاذب نتایج می‌شود.
پیشگیری:
- استفاده از لوله‌های خلأ
- رد نمونه‌هایی با پر شدن کمتر از ۹۰٪ یا بیشتر از ۱۱۰٪
- آموزش عملی پرسنل
۳. همولیز نمونه
همولیز باعث تداخل در نتایج PT، aPTT، D-dimer و فیبرینوژن می‌شود. همولیز همچنین در دستگاه های نوری جذب نوری را مختل می‌کند.
پیشگیری:
- استفاده از سوزن‌های ۱۹ تا ۲۲ گیج
- تکنیک ملایم در کشیدن و انتقال خون
- رد بصری نمونه‌های همولیزه
۴. تأخیر در انتقال و پردازش نمونه برای آزمایش های انعقادی
تأخیر بیش از ۱ ساعت در انتقال یا بیش از ۴ ساعت در سانتریفیوژ موجب فعال‌سازی یا تخریب فاکتورها می‌شود.
پیشگیری:
- برنامه‌ریزی برای انتقال سریع
- ثبت زمان نمونه‌گیری
- نگهداری در دمای ۱۵–۲۵ درجه سانتی‌گراد
- سانتریفیوژ با زمان برای تهیه PPP
کیت PT هموستیکا
۵. تکان دادن شدید یا مخلوط کردن نادرست
تکان شدید فعال‌سازی فاکتورها و همولیز را به همراه دارد که می‌تواند نتایج را تحریف کند.
پیشگیری:
- مخلوط کردن ملایم (۵–۶ بار وارونه کردن)
- آموزش عملی پرسنل
- کنترل کیفیت بصری نمونه‌ها
۶. عوامل مرتبط با بیمار
- فعالیت بدنی شدید: کاهش PT و افزایش D-dimer
- داروهای ضدانعقاد: افزایش زمان‌های انعقادی
- بیماری‌های زمینه‌ای: تغییر در سطح فیبرینوژن و D-dimer
پیشگیری:
- ثبت دقیق اطلاعات بالینی
- هماهنگی با پزشک معالج
- استانداردسازی آماده‌سازی بیمار
فناوری‌های نوین برای کاهش خطاها
- سیستم‌های ردیابی و مدیریت نمونه با بارکدخوان
- آنالایزرهای دارای سنسور تشخیص لخته و همولیز
- استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل الگوهای خطا
نتیجه‌گیری
رعایت دقیق اصول پیش‌آزمایشگاهی، آموزش مستمر، استفاده از فناوری و چک‌لیست‌ها، کیفیت نتایج آزمایش‌های هموستاز را تضمین می‌کند و به تشخیص و درمان صحیح کمک می‌نماید.
📌 چک‌لیست سریع برای نمونه‌گیری صحیح برای آزمایش های انعقادی
- استفاده از لوله سیترات سدیم ۳.۲٪ با درپوش آبی روشن
- پر کردن لوله تا خط کالیبراسیون (نسبت ۹:۱ خون به ضدانعقاد)
- اجتناب از همولیز با استفاده از سوزن مناسب و تکنیک ملایم
- انتقال نمونه به آزمایشگاه در کمتر از ۱ ساعت و سانتریفیوژ در کمتر از ۴ ساعت
- مخلوط کردن ملایم (۵–۶ بار وارونه کردن) و اجتناب از تکان شدید
- ثبت اطلاعات بالینی بیمار (داروها، بیماری‌ها، فعالیت بدنی)