فهرست مطالب
مقدمه
تست‌های PT (Prothrombin Time) و aPTT (Activated Partial Thromboplastin Time) دو آزمون کلیدی در غربالگری اولیه عملکرد سیستم انعقاد خون هستند. PT مسیر خارجی (Extrinsic) و مشترک (Common) را بررسی می‌کند و aPTT مسیر داخلی (Intrinsic) و مشترک را ارزیابی می‌نماید. افزایش در زمان این تست‌ها می‌تواند به دلایل متعددی از جمله کمبود فاکتورهای انعقادی (مانند فاکتورهای II، V، VIII، IX، X، XI، XII)، مصرف داروهای ضدانعقاد (هپارین، وارفارین)، بیماری‌های کبدی، یا وجود مهارکننده‌ها (مانند آنتی‌بادی ضد فاکتور VIII یا ضدانعقاد لوپوسی) ایجاد شود. در چنین شرایطی، تست میکس PT و PTT به‌عنوان آزمونی تأییدی به ما کمک می‌کند تا مشخص کنیم که آیا علت افزایش زمان، کمبود واقعی فاکتور است یا وجود مهارکننده‌های مداخله‌گر.
تست میکس PT و PTT چیست؟
تست میکس PT و PTT یا Mixing Study آزمونی است برای تمایز بین نقص فاکتورهای انعقادی و وجود مهارکننده‌ها. در این روش، پلاسما بیمار با پلاسما نرمال (NPP) مخلوط شده و مجدداً PT و aPTT اندازه‌گیری می‌شوند. پاسخ این ترکیب به ما کمک می‌کند منشاء اختلال را شناسایی کنیم.
نحوه تهیه NPP (Normal Pooled Plasma)
NPP یا پلاسمای نرمال ترکیبی است از پلاسمای چندین اهداکننده سالم (معمولاً ۲۰–۱۰ نفر) که هیچ‌گونه نقص فاکتور انعقادی ندارند. این پلاسماها پس از سانتریفیوژ نمونه‌های خون سیتراته و حذف سلول‌ها، با هم ترکیب شده و معمولاً در دمای −۲۰ یا −۸۰ درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شوند. پیش از استفاده، باید در دمای اتاق یا حمام آب گرم (۳۷ درجه) به‌آرامی ذوب شود.
روش انجام تست میکس PT و PTT
- ترکیب نمونه‌ها: نسبت 1:1 از پلاسما بیمار و NPP
- انجام تست PT یا aPTT بر روی این پلاسمای ترکیبی در دو مرحله زمانی:
- میکس فوری (Time 0): بلافاصله پس از ترکیب
- میکس تأخیری: پس از انکوباسیون نمونه در دمای ۳۷ درجه سانتی‌گراد به مدت ۲ ساعت
🔍 نکته: حتی اگر سطح یک فاکتور خاص در پلاسمای بیمار صفر باشد، ترکیب آن با NPP می‌تواند سطح فاکتور را تا حدود ۵۰٪ افزایش دهد و منجر به نرمال شدن زمان تست شود (البته در عدم وجود مهارکننده فعال) بنا بر این در صورتی که نقص یا کمبود فاکتور انعقادی وجود داشته باشد، نتیجه تست با محلوط شدن با NPP ، نرمال می شود زیرا سطح ۳۵ تا ۵۰ درصد فاکتورر های انعقادی می تواند منجر به نرمال شدن تست های PT و PTT شود.
🔹 تعیین علت افزایش PT و PTT
| میکس ۱۲۰ دقیقه | میکس فوری | تشخیص احتمالی |
|---|---|---|
| تصحیح | تصحیح | کمبود فاکتور |
| عدم تصحیح | عدم تصحیح | ضد انعقاد لوپوسی |
| عدم تصحیح | تصحیح | آنتی‌بادی علیه فاکتور |
معیارهای تفسیر:
≤ ۵ ثانیه اختلاف از کنترل نرمال → تصحیح‌شده
≥ ۶ ثانیه اختلاف → عدم تصحیح
در موارد مشکوک به مهارکننده قوی‌تر می‌توان نسبت ۱:۴ (۴ حجم پلاسمای بیمار با ۱ حجم NPP) استفاده کرد.
موارد فنی مهم در آزمایشگاه
- استفاده از پلاسمای معتبر برای NPP (ترجیحاً تهیه‌شده از چند فرد سالم)
- رعایت نسبت دقیق 1:1
- نگهداری و انکوباسیون دقیق در دمای ۳۷ درجه
- استفاده از کنترل نرمال مناسب و هم‌دما
- جلوگیری از آلودگی، لخته یا لیپمیا در نمونه‌ها
کیت PT هموستیکا
جهت مشاهده‌ی بروشور کیت‌های PT هموستیکا و PTT هموستیکا و نیز سایر کیت‌ها و ملزومات مورد استفاده در آزمایشگاه انعقاد، به لینک زیر مراجعه کنید:
https://heamostica.com/shop/
اقدامات تکمیلی بعد از تست میکس PT و PTT
- در صورت پاسخ‌دهی به میکس: انجام Factor Assay
- در صورت عدم تصحیح: تست‌های تخصصی مانند:
- dRVVT برای ضدانعقاد لوپوسی
- Bethesda Assay برای مهارکننده فاکتور VIII
سؤالات رایج
- تست میکس PT و PTT دقیقاً چه چیزی را بررسی می‌کند؟ تشخیص اینکه علت افزایش PT/PTT کمبود فاکتور است یا وجود مهارکننده.
- چرا باید تست در دو زمان انجام شود؟برخی مهارکننده‌ها (مانند آنتی‌بادی علیه فاکتور VIII) زمان‌بر هستند و در تست فوری شناسایی نمی‌شوند.
- NPP چیست و چگونه تهیه می‌شود؟ پلاسما ترکیبی از چندین اهداکننده سالم است که برای جبران فاکتورهای ناقص استفاده می‌شود.
- اگر هر دو زمان تست نرمال شود، چه نتیجه‌گیری می‌کنیم؟ کمبود فاکتور انعقادی وجود دارد.
- اگر هیچ‌کدام نرمال نشود؟ وجود مهارکننده پایدار مثل Lupus Anticoagulant مطرح است.
- اگر تست فوری نرمال و تست تأخیری غیرنرمال شود؟ احتمال وجود مهارکننده اختصاصی فعال‌شونده با زمان (مثلاً مهارکننده فاکتور VIII)
- آیا داروهایی مثل وارفارین یا هپارین بر نتیجه تست میکس اثر دارند؟ بله، باید وضعیت دارویی بیمار پیش از تفسیر مد نظر قرار گیرد.
- در تست میکس باید از چه نوع کیت یا دستگاهی استفاده کنیم؟ توصیه به استفاده از کیت‌های معتبر PT/aPTT مانند کیت‌های هموستیکا، همراه با کوآگولومتر استاندارد.
- چه عواملی ممکن است باعث نتایج کاذب شوند؟ خطای نمونه‌گیری، همولیز، لیپمیا، حجم نامناسب لوله، نگهداری نادرست.
- چگونه از اعتبار نتیجه مطمئن شویم؟ با اجرای کنترل کیفی روزانه، استفاده از کنترل‌های نرمال و غیرنرمال، بررسی تجهیزات و رعایت اصول پیش‌تحلیلی.
جمع‌بندی
تست‌های میکس، ابزاری حیاتی در آزمایشگاه‌های انعقاد هستند که به افتراق کمبودهای انعقادی از وجود مهارکننده‌ها کمک می‌کنند. اجرای دقیق تست، تفسیر صحیح، و اقدامات تشخیصی مکمل، می‌تواند فرآیند تشخیص بیماری‌های انعقادی را تسریع کرده و منجر به درمان به‌موقع بیمار شود.
🔬 رعایت نکات فنی، استفاده از کیت‌های دقیق و داشتن دانش تفسیری کافی در تیم آزمایشگاه، کیفیت و دقت نتایج را تضمین می‌کند.
جهت مطالعه بیشتر به لینک زیر مراجعه کنید: