فهرست مطالب
فرق پلاسما و سرم خون چیست؟
تفاوت اصلی بین **پلاسما** و **سرم** در وجود یا عدم وجود **فاکتورهای انعقادی** مانند فیبرینوژن است. پلاسما بخش مایع خون کامل است که حاوی تمام فاکتورهای انعقادی است و برای تهیه آن از ماده ضدانعقاد استفاده می‌شود. در مقابل، سرم مایع حاصل از خون لخته‌شده است که فاقد فیبرینوژن و سایر فاکتورهای مصرف‌شده در فرایند انعقاد است.
پلاسما: ماتریکس مایع خون
پلاسما، بخش مایع غیر سلولی خون کامل است که حدود ۵۵٪ از حجم خون را تشکیل می‌دهد. ترکیبات اصلی آن شامل:
- آب (~۹۲-۹۳٪)
- پروتئین‌ها (آلبومین، گلوبولین‌ها، فیبرینوژن و فاکتورهای انعقادی)
- الکترولیت‌ها (Na⁺، K⁺، Ca²⁺، Cl⁻)
- متابولیت‌ها (گلوکز، لیپیدها، اوره)
- هورمون‌ها و گازهای محلول (O₂، CO₂)
روش تهیه: خون در لوله‌های حاوی ضدانعقاد (مانند سیترات سدیم، EDTA یا هپارین) جمع‌آوری شده و با سانتریفیوژ (معمولاً ۱۵۰۰-۲۰۰۰ g به مدت ۱۰ دقیقه) جداسازی می‌شود. پلاسما در فاز فوقانی باقی می‌ماند و حاوی تمام فاکتورهای انعقادی، از جمله فیبرینوژن، است.
🧪 مثال کاربردی: در بیماری‌هایی مانند **هموفیلی**، برای بررسی سطح فاکتورهای انعقادی و همچنین برای انجام تست‌های PT و PTT از پلاسما استفاده می‌شود.
سرم: بخش مایع خون پس از لخته شدن
سرم، مایع حاصل از خون لخته‌شده است که فاقد فیبرینوژن و سایر فاکتورهای انعقادی مصرف‌شده در فرایند لخته شدن است. ترکیبات باقی‌مانده شامل آلبومین، گلوبولین‌ها، الکترولیت‌ها، آنزیم‌ها، هورمون‌ها و متابولیت‌ها مشابه پلاسما هستند.
روش تهیه: خون بدون ضدانعقاد در لوله‌های ساده (یا حاوی ژل جداکننده) جمع‌آوری شده و در دمای اتاق (۲۰-۲۵°C) به مدت ۲۰-۳۰ دقیقه برای لخته شدن نگهداری می‌شود. پس از سانتریفیوژ، سرم از لخته جدا می‌شود.
🧪 مثال کاربردی: در بررسی عملکرد تیروئید، **سرم خون برای اندازه‌گیری TSH و T4** ترجیح داده می‌شود، چرا که وجود فیبرینوژن در پلاسما می‌تواند بر دقت تست‌های ایمونوشیمیایی تأثیر منفی بگذارد.
جدول مقایسه‌ی سرم و پلاسما
| ویژگی | پلاسما | سرم |
|---|---|---|
| روش تهیه | خون با ضدانعقاد، سانتریفیوژ | خون بدون ضدانعقاد، لخته شدن، سانتریفیوژ |
| فیبرینوژن | موجود | غایب |
| فاکتورهای انعقادی | موجود | مصرف‌شده یا حذف‌شده |
| زمان تهیه | سریع‌تر (~۱۰ دقیقه) | طولانی‌تر (~۳۰-۴۰ دقیقه) |
| حجم به‌دست‌آمده | بیشتر (۵۵٪ حجم خون) | کمتر (به دلیل حذف فیبرین) |
| کاربرد اصلی | تست‌های انعقادی | بیوشیمی، سرولوژی، ایمونولوژی |
اهمیت انتخاب نمونه در آزمایشگاه تشخیص طبی
انتخاب صحیح نمونه (سرم یا پلاسما) برای اطمینان از صحت نتایج آزمایشگاهی حیاتی است. حضور فیبرینوژن و فاکتورهای انعقادی در پلاسما آن را برای ارزیابی‌های انعقادی و تست‌هایی مانند زمان پروترومبین (PT)، زمان ترومبوپلاستین نسبی فعال‌شده (aPTT) و D-Dimer مناسب می‌سازد. در مقابل، سرم به دلیل فقدان فیبرینوژن برای تست‌های بیوشیمیایی (مانند گلوکز، کلسترول، آنزیم‌های کبدی، کراتینین، CRP)، هورمونی (TSH، T4) و سرولوژیکی (آنتی‌بادی‌های ضد HIV، HBsAg) ارجح است.
کاربردهای آزمایشگاهی و بالینی
پلاسما:
- ارزیابی سیستم انعقادی (مانند تست‌های PT، aPTT، فیبرینوژن)
- اندازه‌گیری بیومارکرهای محلول (مانند پروتئین‌های فاز حاد)
- تهیه‌ی فرآورده‌های خونی مانند پلاسمای منجمد تازه (FFP)
سرم:
- آنالیزهای بیوشیمیایی (مانند پانل متابولیک جامع، لیپیدها، مارکرهای کبدی)
- ایمونواسی‌ها برای تشخیص بیماری‌های عفونی (مانند ELISA برای هپاتیت یا HIV)
- ارزیابی مارکرهای توموری (مانند PSA، CA-125) و هورمون‌ها
ملاحظات فنی در آزمایشگاه
- **جلوگیری از همولیز**: همولیز در هر دو نمونه می‌تواند نتایج را مخدوش کند.
- **دمای نگهداری**: پلاسما برای تست‌های انعقادی باید در دمای ۴°C (تا ۴ ساعت) یا منجمد نگهداری شود.
- **تداخلات**: در پلاسما، مقدار نامتناسب ضدانعقاد می‌تواند نتایج تست‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.