خلاصه مقاله آزمایش ASO: آزمایش ASO یک تست سرولوژیک برای تشخیص عفونت‌های اخیر با باکتری استرپتوکوک گروه A است که سطح آنتی‌بادی‌های ضد استرپتولیزین O را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش برای شناسایی عوارض مانند تب روماتیسمی و گلومرولونفریت مفید است.

روش انجام آزمایش ASO به شرح زیر است: ابتدا نمونه خون گرفته شده و سرم جدا می‌شود. سپس با روش لاتکس آگلوتیناسیون، سرم با ذرات لاتکس پوشش‌دار مخلوط شده و آگلوتیناسیون بررسی می‌شود. برای تیتراسیون، رقیق‌سازی‌های سریالی انجام و بالاترین رقیق‌سازی مثبت ثبت می‌گردد.

مقدمه

آزمایش ASO یا آزمایش آنتی استرپتولایزین O یک تست سرولوژیک است که سطح آنتی‌بادی‌های تولیدشده توسط سیستم ایمنی بدن علیه توکسین استرپتولیزین O را اندازه‌گیری می‌کند. این توکسین توسط باکتری Streptococcus pyogenes (گروه A بتا-همولیتیک استرپتوکوک یا GAS) تولید می‌شود که عامل عفونت‌های مختلفی مانند گلودرد استرپتوکوکی، ایمپتیگو، سلولیت و نکروزان فاشییت است. سیستم ایمنی بدن در پاسخ به عفونت، آنتی‌بادی‌های ASO تولید می‌کند که سطح آن‌ها معمولاً ۷-۱۰ روز پس از عفونت شروع به افزایش می‌کند، در ۳-۵ هفته به پیک می‌رسد و طی ۶-۱۲ ماه به سطوح پایه بازمی‌گردد. این تست برای تشخیص عفونت‌های اخیر یا گذشته مفید است، اما نمی‌تواند عفونت فعال را مستقیماً نشان دهد زیرا آنتی‌بادی‌ها پس از عفونت باقی می‌مانند. تاریخچه این تست به دهه ۱۹۳۰ بازمی‌گردد، زمانی که Todd آن را برای تشخیص تب روماتیسمی معرفی کرد. امروزه، روش‌های مدرن مانند لاتکس آگلوتیناسیون، نفلومتری و ELISA برای اندازه‌گیری استفاده می‌شوند.

کاربرد آزمایش ASO در تشخیص عفونت استرپتوکوکی و عوارض آن

آزمایش ASO عمدتاً برای تأیید عفونت اخیر با باکتری GAS و ارزیابی عوارض پس‌عفونی مانند تب روماتیسمی حاد (ARF)، گلومرولونفریت پس‌استرپتوکوکی (PSGN)، سندرم‌های نوروپسیکاتریک کودکان مرتبط با عفونت استرپتوکوکی (PANDAS یا PANS)، کره سیدنهام و عفونت‌های پوستی مانند ایمپتیگو یا اریزیپلاس استفاده می‌شود. در موارد مشکوک به ARF، افزایش چهار برابری تیتر ASO بین دو تست متوالی (acute و convalescent) تأییدی است. همچنین در تشخیص عفونت‌های درمان‌نشده یا بدون علامت که منجر به عوارض دیررس مانند آسیب قلبی، درد مفاصل، التهاب کلیه یا اختلالات رفتاری در کودکان می‌شود، کاربرد دارد. این تست در نظارت بر پاسخ به درمان و پیشگیری از عود عفونت مفید است، اما برای تشخیص عفونت فعال، کشت گلو یا تست‌های سریع آنتی‌ژن ترجیح داده می‌شود. در جوامع با شیوع بالای GAS، مانند کشورهای در حال توسعه، ASO برای غربالگری روتین استفاده می‌شود.

روش انجام آزمایش ASO گام به گام با جزئیات

آزمایش ASO معمولاً با روش‌های لاتکس آگلوتیناسیون (رایج‌ترین)، نفلومتری، ELISA یا تیتراسیون لوله‌ای انجام می‌شود. روش لاتکس ساده، سریع و حساس است و برای تشخیص کیفی و نیمه‌کمی سطوح ASO ≥۲۰۰ IU/mL طراحی شده. در ادامه، SOP (Standard Operating Procedure) برای روش لاتکس آگلوتیناسیون بر اساس کیت‌های استاندارد مانند Atlas Medical، Arlington Scientific و Fisher Healthcare توصیف می‌شود. این SOP شامل آماده‌سازی، اجرا، کنترل کیفیت و ایمنی است.

SOP برای روش لاتکس آگلوتیناسیون ASO و مراحل دقیق

۱. هدف

تشخیص کیفی و نیمه‌کمی آنتی‌بادی‌های ASO در سرم برای ارزیابی عفونت اخیر GAS.

۲. دامنه کاربرد

برای نمونه‌های سرم انسانی در آزمایشگاه‌های بالینی. فقط برای استفاده in vitro.

۳. مسئولیت‌ها

– تکنسین آزمایشگاه: اجرای پروسیجر و گزارش نتایج.
– سرپرست: کنترل کیفیت و نگهداری تجهیزات.
– پزشک: تفسیر نتایج بالینی.

۴. مواد و تجهیزات مورد نیاز

– کیت ASO لاتکس: شامل ریجنت لاتکس (ذرات لاتکس پوشش‌دار با استرپتولیزین O)، کنترل مثبت (سرم خرگوش با >۲۰۰ IU/mL ASO)، کنترل منفی (سرم انسانی با <۱۰۰ IU/mL ASO)، اسلایدهای شیشه‌ای یا پلاستیکی، پیپت‌های همزن، دراپر ویال‌ها.
– سالین نرمال (۰.۹% NaCl) برای رقیق‌سازی در روش نیمه‌کمی.
– پیپت‌های اتوماتیک، تایمر، روتاتور (۸۰-۱۰۰ rpm)، دستکش، ماسک، عینک ایمنی.
– نمونه: سرم تازه از خون لخته‌شده (۷-۱۰ mL خون وریدی در لوله قرمز بدون آنتی‌کواگولانت). نمونه را سانتریفیوژ کنید (۱۵۰۰g برای ۱۰ دقیقه) و سرم را جدا کنید. نمونه را در همان روز تست کنید یا در ۲-۸°C تا ۸ روز یا -۲۰°C برای طولانی‌تر نگهداری کنید. از نمونه‌های همولیز، لیپمیک یا توربید اجتناب کنید.

۵. هشدارها و ایمنی

– ریجنت‌ها حاوی سدیم آزید (۰.۱%) هستند؛ از تماس با پوست اجتناب کنید و لوله‌ها را با آب بشویید.
– نمونه‌ها را به عنوان مواد بیوهازارد (احتمال HIV، HBV)扱 کنید؛ از پروتکل‌های CDC/NCCLS پیروی کنید.
– ریجنت‌ها را در ۲-۸°C نگهداری کنید؛ فریز نکنید. تاریخ انقضا را چک کنید.
– از تجهیزات کالیبره استفاده کنید.

۶. آماده‌سازی

– تمام ریجنت‌ها و نمونه‌ها را به دمای اتاق (۲۰-۳۰°C) برسانید (۳۰ دقیقه).
– ریجنت لاتکس را به آرامی تکان دهید تا همگن شود (از فومینگ اجتناب کنید).
– کنترل کیفیت: قبل از تست، ریجنت را با کنترل‌های مثبت و منفی چک کنید. کنترل مثبت باید آگلوتیناسیون نشان دهد؛ منفی نباید.

۷. پروسیجر کیفی (برای تشخیص ≥۲۰۰ IU/mL)

۱. اسلاید را روی سطح صاف قرار دهید.
۲. یک قطره (۴۰-۵۰ μL) کنترل مثبت روی فیلد ۱، کنترل منفی روی فیلد ۲ و نمونه سرم (۴۰-۵۰ μL) روی فیلد ۳ قرار دهید. از پیپت جدا برای هر کدام استفاده کنید.
۳. ریجنت لاتکس را به آرامی مخلوط کنید و یک قطره (۴۰-۵۰ μL) به هر فیلد اضافه کنید.
۴. با همزن پیپت، مخلوط را در دایره اسلاید پخش کنید (کل سطح را پوشش دهید).
۵. اسلاید را به آرامی تکان دهید یا روی روتاتور (۸۰-۱۰۰ rpm) برای ۲-۳ دقیقه بچرخانید.
۶. بلافاصله زیر نور مستقیم برای آگلوتیناسیون بررسی کنید. نتایج را با کنترل‌ها مقایسه کنید.

۸. پروسیجر نیمه‌کمی (برای تیتراسیون)

۱. رقیق‌سازی‌های سریالی سرم در سالین تهیه کنید: ۱:۱ (۲۰۰ IU)، ۱:۲ (۴۰۰ IU)، ۱:۴ (۸۰۰ IU)، ۱:۸ (۱۶۰۰ IU) و بالاتر اگر لازم.
۲. هر رقیق‌سازی را مانند نمونه در پروسیجر کیفی تست کنید.
۳. بالاترین رقیق‌سازی با آگلوتیناسیون قابل مشاهده را ثبت کنید.
۴. تیتر = reciproque بالاترین رقیق‌سازی × حساسیت کیت (معمولاً ۲۰۰ IU/mL).
مثال: اگر ۱:۴ مثبت باشد، تیتر = ۴ × ۲۰۰ = ۸۰۰ IU/mL.

۹. تفسیر نتایج در SOP

– مثبت: آگلوتیناسیون قابل مشاهده (دانه‌های درشت) نشان‌دهنده ASO ≥۲۰۰ IU/mL.
– منفی: سوسپانسیون یکنواخت بدون آگلوتیناسیون.

آزمایش ASO

– اگر پروزون (عدم آگلوتیناسیون در تیترهای بالا) مشکوک، رقیق‌سازی بیشتر کنید.

۱۰. کنترل کیفیت و نگهداری سوابق

– روزانه کنترل‌ها را اجرا و ثبت کنید.
– اگر کنترل‌ها نامناسب، تست را تکرار کنید و کیت را دور بیندازید اگر مشکل ادامه‌دار.
– نتایج را در لاگ‌بوک ثبت کنید: تاریخ، نمونه ID، تیتر، تکنسین.

۱۱. محدودیت‌ها

– نتایج پس از ۳ دقیقه نامعتبر است.
– حساسیت: ۲۰۰ IU/mL ±۵۰؛ specificity ۹۷%، sensitivity ۹۸%.
– تداخل: هموگلوبین (>۱۰ g/dL)، بیلی‌روبین (>۲۰ mg/dL)، لیپمی (>۱۰ g/dL).
– پروزون در تیترهای خیلی بالا (تا ۱۵۰۰ IU/mL) نادر است.
– تست عفونت فعال را نشان نمی‌دهد؛ برای تأیید، anti-DNase B یا کشت استفاده کنید.

۱۲. مراجع

بر اساس کیت‌های Atlas Medical، Arlington Scientific و Sure-Vue.

مقدار نرمال ASO بر اساس سن و عوامل مختلف

محدوده نرمال ASO بسته به سن، جنس، منطقه جغرافیایی و روش آزمایشگاه متفاوت است و بر اساس واحد Todd یا IU/mL گزارش می‌شود. مقادیر کلی:
– بزرگسالان و افراد بالای ۱۵ سال: <۱۶۰-۲۰۰ IU/mL.
– کودکان ۵-۱۵ سال: <۱۷۰-۳۳۰ IU/mL (بالاتر به دلیل مواجهه مکرر با عفونت).
– کودکان ۲-۵ سال: <۱۶۰ IU/mL.
– کودکان زیر ۲ سال: <۵۰ IU/mL (مشابه مادر در نوزادان).
– نوزادان: وابسته به مادر، معمولاً پایین.
در مناطق با شیوع بالا GAS (مانند هند یا آفریقا)، ULN (upper limit of normal) بالاتر است (تا ۴۰۰-۱۶۰۰ IU/mL بسته به گروه سنی). زنان ممکن است سطوح کمی بالاتر داشته باشند. همیشه محدوده آزمایشگاه محلی را چک کنید، زیرا روش لاتکس حساسیت ۲۰۰ IU/mL دارد.

تفسیر آزمایش ASO

تفسیر آزمایش ASO به شرح زیر است:

– تیتر پایین (<۲۰۰ IU/mL): عدم عفونت اخیر GAS؛ اما ۱۵-۲۰% موارد ARF یا PSGN ممکن است منفی باشد (false negative به دلیل زمان‌بندی یا سویه‌های غیرهمولیتیک).
– تیتر بالا (≥۲۰۰ IU/mL) یا افزایش چهار برابری در تست‌های متوالی: عفونت اخیر GAS، گروه A، C یا G. در ۸۵% ARF و ۹۵% PSGN مثبت است.
– تیتر اولیه بالا که کاهش می‌یابد: عفونت در حال بهبود.
– تیتر پایدار بالا: عفونت مزمن یا حامل بودن.
– false positive: بیماری‌های کبدی (هپاتیت)، سل، مونونوکلئوز عفونی، مالاریا، یا واکسیناسیون اخیر.
– false negative: عفونت خیلی زود (قبل از افزایش آنتی‌بادی)، درمان آنتی‌بیوتیکی زودرس، یا عفونت پوستی (که ASO کمتر افزایش می‌دهد).
برای حساسیت بیشتر، با anti-DNase B یا anti-streptokinase ترکیب کنید. تفسیر همیشه با علائم بالینی و تاریخچه همراه باشد.

درمان ASO بالا

ASO بالا نشان‌دهنده عفونت اخیر GAS و خطر عوارض مانند ARF (التهاب قلب، مفاصل، پوست، مغز)، PSGN (التهاب کلیه با هماچوری، پروتئینوری)، PANDAS (تیک، OCD در کودکان) یا عفونت‌های پوستی است. علل: عفونت درمان‌نشده، حامل بودن، یا بیماری‌های خودایمنی. علائم: تب، درد گلو، راش، درد مفاصل، خستگی، ادم.
درمان ASO بالا به شرح زیر است: تمرکز روی عفونت زمینه‌ای با آنتی‌بیوتیک‌ها مانند پنی‌سیلین V (۱۰ روز خوراکی) یا بنزاتین پنی‌سیلین (تزریقی برای پیشگیری). برای عوارض:
– ARF: آسپیرین یا NSAIDها برای التهاب، کورتیکواستروئیدها در موارد شدید قلبی، پروفیلاکسی طولانی‌مدت با پنی‌سیلین.
– PSGN: درمان حمایتی (کنترل فشار خون، دیورتیک‌ها)، آنتی‌بیوتیک اگر عفونت فعال.
– PANDAS: آنتی‌بیوتیک + درمان رفتاری.
تیتر ASO به خودی خود درمان نمی‌شود؛ پیگیری با تست‌های تکراری برای نظارت بر کاهش. پیشگیری: درمان سریع عفونت‌های گلو، بهداشت، واکسیناسیون آینده علیه GAS. مشاوره با روماتولوژیست یا نفروژیست اگر لازم.

سوالات رایج

۱. آزمایش ASO چیست؟

آزمایش ASO یک تست خون برای اندازه‌گیری سطح آنتی‌بادی‌های ضد استرپتولیزین O است که در پاسخ به عفونت با باکتری استرپتوکوک گروه A تولید می‌شود.

۲. چه زمانی آزمایش ASO درخواست می‌شود؟

هنگام مشکوک بودن به عفونت اخیر استرپتوکوکی یا عوارض مانند تب روماتیسمی، گلومرولونفریت یا سندرم‌های نوروپسیکاتریک در کودکان.

۳. محدوده نرمال ASO چقدر است؟

برای بزرگسالان کمتر از ۲۰۰ IU/mL، برای کودکان ۵-۱۵ سال کمتر از ۳۳۰ IU/mL، بسته به سن و آزمایشگاه متفاوت است.

۴. ASO بالا به چه معناست؟

نشان‌دهنده عفونت اخیر با استرپتوکوک و خطر عوارض مانند التهاب قلب یا کلیه است.

۵. آیا آزمایش ASO نیاز به ناشتا دارد؟

معمولاً بله، برای ۶ ساعت قبل از تست، اما همیشه با پزشک مشورت کنید.

۶. روش انجام آزمایش ASO چگونه است؟

با گرفتن خون وریدی، جداسازی سرم و استفاده از روش لاتکس آگلوتیناسیون برای بررسی آنتی‌بادی‌ها.

۷. آیا نتایج آزمایش ASO می‌تواند اشتباه باشد؟

بله، false positive در بیماری‌های کبدی یا سل، و false negative در عفونت‌های زودرس یا پوستی ممکن است.

۸. درمان ASO بالا چیست؟

درمان عفونت زمینه‌ای با آنتی‌بیوتیک مانند پنی‌سیلین، و مدیریت عوارض با داروهای ضدالتهابی.

۹. تفاوت ASO با anti-DNase B چیست؟

هر دو برای عفونت استرپتوکوکی هستند، اما anti-DNase B برای عفونت‌های پوستی حساس‌تر است و ترکیب آن‌ها دقت را افزایش می‌دهد.

۱۰. آیا کودکان سطوح ASO بالاتری دارند؟

بله، به دلیل مواجهه مکرر با عفونت‌ها، محدوده نرمال در کودکان بالاتر است.

۱۱. چقدر طول می‌کشد تا نتایج آزمایش ASO آماده شود؟

معمولاً چند ساعت تا یک روز، بسته به آزمایشگاه.

۱۲. آیا بارداری بر نتایج ASO تأثیر دارد؟

ممکن است سطوح کمی بالاتر باشد، اما معمولاً تفسیر با پزشک انجام می‌شود.

جهت مطالعه بیشتر به لینک زیر مراجعه کنید:

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8606831/