فهرست مطالب
مقدمه
آزمایش CBC یا شمارش کامل سلول‌های خون (Complete Blood Count) یکی از رایج‌ترین آزمایش‌های خون است که اطلاعات گسترده‌ای درباره وضعیت سلول‌های خونی و سلامت عمومی بدن ارائه می‌دهد. این آزمایش سه گروه اصلی سلول‌های خونی یعنی گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها را بررسی می‌کند. هر کدام از این سلول‌ها نقش خاصی در بدن دارند و تغییرات در تعداد یا ویژگی‌های آن‌ها می‌تواند نشانه بیماری یا اختلالی باشد. در این مقاله، اجزای CBC، تفسیر نتایج، تست‌های مکمل، نکات عملی برای بیماران، و سوالات رایج درباره این آزمایش را به زبان ساده توضیح می‌دهیم.
اجزای مختلف آزمایش CBC و تفسیر آن‌ها
۱. گلبول‌های سفید (WBC – White Blood Cells)
گلبول‌های سفید از بدن در برابر عوامل بیماری‌زا مثل ویروس‌ها، باکتری‌ها و انگل‌ها دفاع می‌کنند.
- مقدار طبیعی: حدود ۴,۰۰۰ تا ۱۰,۰۰۰ در هر میکرولیتر خون.
- افزایش WBC: معمولاً در عفونت‌ها (مثل سرماخوردگی یا عفونت ادراری)، التهاب‌ها (مثل آرتریت روماتوئید)، استرس شدید، مصرف بعضی داروها (مثل کورتون‌ها) یا سرطان‌های خون مثل لوسمی دیده می‌شود.
- کاهش WBC: ممکن است نشانه ضعف سیستم ایمنی، بیماری‌های ویروسی شدید (مثل هپاتیت یا HIV)، شیمی‌درمانی، یا مشکلات مغز استخوان باشد.
نکته: اگر فقط یک نوع خاص از گلبول‌های سفید (مثل نوتروفیل‌ها یا لنفوسیت‌ها) تغییر کند، آزمایش شمارش افتراقی (WBC Differential) برای بررسی دقیق‌تر انجام می‌شود.
۲. گلبول‌های قرمز (RBC – Red Blood Cells)
گلبول‌های قرمز اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن حمل می‌کنند.
- مقدار طبیعی:
- مردان: ۴.۷ تا ۶.۱ میلیون در هر میکرولیتر
- زنان: ۴.۲ تا ۵.۴ میلیون
- افزایش RBC: ممکن است به دلیل کم‌آبی بدن، بیماری‌های ریوی مزمن، مصرف سیگار، سکونت در ارتفاعات بالا، یا بیماری‌هایی مثل پلی‌سیتمی ورا (تکثیر بیش‌ازحد RBC) باشد.
- کاهش RBC: نشان‌دهنده کم‌خونی است که می‌تواند ناشی از فقر آهن، خونریزی مزمن، بیماری‌های کلیوی، یا مشکلات مغز استخوان باشد.
۳. هموگلوبین (Hemoglobin)
هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را حمل می‌کند.
- مقدار طبیعی:
- مردان: ۱۳.۸ تا ۱۷.۲ گرم/دسی‌لیتر
- زنان: ۱۲.۱ تا ۱۵.۱ گرم/دسی‌لیتر
- هموگلوبین پایین: نشانه کم‌خونی است و علائمی مثل خستگی، ضعف، تنگی نفس، سرگیجه و رنگ‌پریدگی دارد.
- هموگلوبین بالا: ممکن است به دلیل کم‌آبی، بیماری‌های ریوی مزمن، یا پلی‌سیتمی ورا باشد.
۴. هماتوکریت (Hematocrit)
هماتوکریت نسبت حجم گلبول‌های قرمز به کل حجم خون را نشان می‌دهد.
- مقدار طبیعی:
- مردان: ۴۰ تا ۵۴٪
- زنان: ۳۶ تا ۴۸٪
- هماتوکریت پایین: معمولاً همراه با کم‌خونی دیده می‌شود.
- هماتوکریت بالا: می‌تواند ناشی از کم‌آبی یا بیماری‌های مزمن ریوی باشد.
۵. حجم متوسط گلبول قرمز (MCV – Mean Corpuscular Volume)
MCV میانگین اندازه گلبول‌های قرمز را نشان می‌دهد.
- مقدار طبیعی: ۸۰ تا ۱۰۰ فمتولیتر
- MCV پایین (<80): گلبول‌های قرمز کوچک‌تر از حد طبیعی هستند (کم‌خونی میکروسیتیک)، مثلاً در فقر آهن یا تالاسمی.
- MCV بالا (>100): گلبول‌های قرمز بزرگ‌تر هستند (کم‌خونی ماکروسیتیک)، مثلاً در کمبود ویتامین B12 یا فولیک اسید.
۶. میزان هموگلوبین در گلبول قرمز (MCH و MCHC)
این شاخص‌ها میزان هموگلوبین در هر گلبول قرمز را نشان می‌دهند.
- MCH (مقدار طبیعی): ۲۷ تا ۳۳ پیکوگرم
- MCHC (مقدار طبیعی): ۳۲ تا ۳۶ گرم/دسی‌لیتر
- MCH یا MCHC پایین: در کم‌خونی‌های هیپوکروم (مثل فقر آهن) دیده می‌شود.
- MCH یا MCHC بالا: ممکن است در بیماری‌هایی مثل اسفروسیتوز ارثی رخ دهد.
۷. پلاکت‌ها (Platelets)
پلاکت‌ها در لخته شدن خون نقش دارند و کاهش شدید آن‌ها می‌تواند باعث خونریزی شود.
- مقدار طبیعی: ۱۵۰,۰۰۰ تا ۴۵۰,۰۰۰ در هر میکرولیتر
- کاهش پلاکت: ممکن است ناشی از بیماری‌های ویروسی، اختلالات خودایمنی (مثل ITP)، داروها، یا آسیب مغز استخوان باشد.
- افزایش پلاکت: می‌تواند واکنشی به التهاب، خونریزی، یا بیماری‌های نادری مثل ترومبوسیتوز اولیه باشد.
جدول خلاصه مقادیر طبیعی CBC
| جزء CBC | مقدار طبیعی (مردان) | مقدار طبیعی (زنان) |
|---|---|---|
| گلبول سفید (WBC) | ۴,۰۰۰–۱۰,۰۰۰ /µL | ۴,۰۰۰–۱۰,۰۰۰ /µL |
| گلبول قرمز (RBC) | ۴.۷–۶.۱ میلیون /µL | ۴.۲–۵.۴ میلیون /µL |
| هموگلوبین | ۱۳.۸–۱۷.۲ گرم/دسی‌لیتر | ۱۲.۱–۱۵.۱ گرم/دسی‌لیتر |
| هماتوکریت | ۴۰–۵۴٪ | ۳۶–۴۸٪ |
| MCV | ۸۰–۱۰۰ فمتولیتر | ۸۰–۱۰۰ فمتولیتر |
| MCH | ۲۷–۳۳ پیکوگرم | ۲۷–۳۳ پیکوگرم |
| MCHC | ۳۲–۳۶ گرم/دسی‌لیتر | ۳۲–۳۶ گرم/دسی‌لیتر |
| پلاکت | ۱۵۰,۰۰۰–۴۵۰,۰۰۰ /µL | ۱۵۰,۰۰۰–۴۵۰,۰۰۰ /µL |
توجه: مقادیر طبیعی ممکن است بسته به آزمایشگاه یا دستگاه مورد استفاده کمی متفاوت باشد.
تصویر شماتیک سلول های خونی مورد بررسی در آزمایش CBC
چرا پزشک آزمایش CBC درخواست می‌کند؟
CBC برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- تشخیص کم‌خونی (با علائمی مثل خستگی و رنگ‌پریدگی)
- بررسی عفونت‌ها (مثل تب یا التهاب)
- شناسایی خونریزی‌های غیرعادی یا کبودی‌های بی‌دلیل
- پایش اثرات داروها (مثل شیمی‌درمانی)
- ارزیابی بیماری‌های مزمن (مثل نارسایی کلیه یا سرطان)
- چکاپ سلامت عمومی
تست‌های مکمل برای CBC
CBC به‌تنهایی نمی‌تواند تشخیص نهایی بدهد و معمولاً با تست‌های مکمل ترکیب می‌شود. برخی از این تست‌ها عبارتند از:
- آزمایش آهن و فریتین: برای تشخیص کم‌خونی فقر آهن یا اضافه‌بار آهن (مثل هموکروماتوز).
- ویتامین B12 و فولیک اسید: برای بررسی کم‌خونی ماکروسیتیک ناشی از کمبود این ویتامین‌ها.
- آزمایش‌های کبدی و کلیوی: برای شناسایی علل غیرخونی کم‌خونی یا تغییرات WBC (مثل هپاتیت یا نارسایی کلیه).
- بیوپسی مغز استخوان: در مواردی که CBC نشان‌دهنده مشکلات جدی مثل لوسمی یا آپلازی مغز استخوان باشد.
- تست‌های التهابی (مثل CRP و ESR): برای بررسی التهاب یا عفونت‌های مزمن که روی WBC یا پلاکت‌ها اثر می‌گذارند.
- آزمایش‌های ژنتیکی: برای تشخیص بیماری‌هایی مثل تالاسمی یا اسفروسیتوز که روی RBC یا MCV اثر دارند.
- تست‌های انعقادی (مثل PT و aPTT): اگر پلاکت‌ها غیرطبیعی باشند، برای بررسی اختلالات لخته شدن خون.
این تست‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا علت دقیق تغییرات در CBC را پیدا کند و درمان مناسب را پیشنهاد دهد.
نکات عملی برای بیماران
برای اطمینان از دقت نتایج آزمایش CBC، این نکات را رعایت کنید:
آمادگی قبل از آزمایش:
- معمولاً نیازی به ناشتا بودن نیست، مگر اینکه پزشک تست‌های دیگری (مثل قند خون) را همراه CBC درخواست کرده باشد.
- از ورزش سنگین یا استرس شدید قبل از آزمایش خودداری کنید، چون می‌تواند روی WBC یا هماتوکریت اثر بگذارد.
اطلاعات دارویی:
- به پزشک یا آزمایشگاه اطلاع دهید اگر داروهایی مثل کورتون‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها، یا داروهای شیمی‌درمانی مصرف می‌کنید، چون ممکن است روی نتایج اثر بگذارند.
هیدراتاسیون:
- آب کافی بنوشید تا از کم‌آبی (که می‌تواند هماتوکریت یا RBC را به‌صورت کاذب بالا نشان دهد) جلوگیری شود.
زمان‌بندی:
- اگر نتایج غیرطبیعی دارید، ممکن است پزشک آزمایش را در زمان دیگری تکرار کند تا تغییرات موقتی (مثل عفونت گذرا) رد شود.
پیگیری نتایج:
- نتایج را حتماً با پزشک خود بررسی کنید و از خودتشخیصی پرهیز کنید. حتی تغییرات کوچک ممکن است معنی‌دار باشند.
پرسش و پاسخ (FAQ)
آیا برای آزمایش CBC باید ناشتا باشم؟
خیر، معمولاً نیازی به ناشتا بودن نیست، مگر اینکه آزمایش‌های دیگری مثل گلوکز یا لیپید همراه CBC انجام شود.
چقدر طول می‌کشد تا نتایج CBC آماده شود؟
معمولاً نتایج در همان روز یا حداکثر ۱–۲ روز بعد آماده می‌شوند، بسته به آزمایشگاه.
آیا CBC می‌تواند سرطان را تشخیص دهد؟
CBC به‌تنهایی نمی‌تواند سرطان را تشخیص دهد، اما تغییرات غیرطبیعی (مثل WBC خیلی بالا یا پایین) می‌تواند پزشک را به سمت بررسی‌های بیشتر (مثل بیوپسی) هدایت کند.
چرا تعداد گلبول‌های سفید من بالاست؟
شایع‌ترین علل شامل عفونت، التهاب، استرس، یا مصرف داروهایی مثل کورتون‌هاست. پزشک با توجه به علائم و تست‌های دیگر علت را مشخص می‌کند.
کم‌خونی در CBC چگونه تشخیص داده می‌شود؟
کاهش هموگلوبین، هماتوکریت، یا RBC همراه با علائمی مثل خستگی نشان‌دهنده کم‌خونی است. MCV نوع کم‌خونی را مشخص می‌کند.
آیا استرس می‌تواند روی نتایج CBC اثر بگذارد؟
بله، استرس شدید می‌تواند باعث افزایش موقت WBC (مخصوصاً نوتروفیل‌ها) شود.
چرا تعداد پلاکت‌های من پایین است؟
علل احتمالی شامل عفونت‌های ویروسی، بیماری‌های خودایمنی، یا اثرات داروها هستند. پزشک ممکن است تست‌های بیشتری درخواست کند.
آیا CBC برای کودکان هم انجام می‌شود؟
بله، CBC در کودکان هم برای تشخیص کم‌خونی، عفونت، یا بیماری‌های خونی استفاده می‌شود، اما مقادیر طبیعی ممکن است کمی متفاوت باشد.
آیا سیگار کشیدن روی CBC اثر دارد؟
بله، سیگار می‌تواند باعث افزایش RBC و هموگلوبین به دلیل کاهش اکسیژن در بدن شود.
اگر نتایج آزمایش CBC من غیرطبیعی باشد، چه کنم؟
نگران نشوید و با پزشک خود مشورت کنید. نتایج غیرطبیعی ممکن است به دلایل ساده‌ای مثل عفونت موقت یا نیاز به تست‌های مکمل باشد.
آیا نتایج CBC می‌تواند به تشخیص بیماری‌های خودایمنی کمک کند؟
بله، برخی تغییرات در گلبول‌های سفید یا پلاکت‌ها ممکن است به بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید اشاره داشته باشد.
چگونه می‌توان از نتایج CBC برای پایش درمان استفاده کرد؟
پزشکان از CBC برای ارزیابی پاسخ بدن به درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی یا درمان‌های ضدعفونی استفاده می‌کنند. تغییرات در سلول‌های خونی می‌تواند نشان‌دهنده‌ی اثربخشی یا عوارض جانبی درمان باشد.
سخن پایانی
آزمایش CBC یک ابزار ساده اما قدرتمند برای ارزیابی سلامت بدن است. این آزمایش می‌تواند سرنخ‌های مهمی درباره کم‌خونی، عفونت، یا بیماری‌های خونی بدهد، اما تشخیص نهایی همیشه نیاز به بررسی پزشک و گاهی تست‌های مکمل دارد. با رعایت نکات عملی و پیگیری نتایج با پزشک، می‌توانید از این آزمایش برای حفظ سلامتی خود استفاده کنید. اگر سوالی درباره نتایج CBC دارید، حتماً با پزشک یا متخصص آزمایشگاه مشورت کنید.
در صورت تمایل جهت مطالعه ی بیشتر می توانید به لینک زیر مراجعه کنید.
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/complete-blood-count/about/pac-20384919