روش انجام تست‌ PT و PTT به‌صورت مرحله‌ای عبارت است از: تهیه پلاسمای فقیر از پلاکت (PPP) با نسبت خون به سیترات ۹:۱ و گرم‌ کردن نمونه به ۳۷°C؛ برای PT، 0.1 mL پلاسما را با 0.2 mL ترومبوپلاستین مخلوط کرده و زمان تا تشکیل لخته را با روش tilt-tube ثبت می‌کنند؛ برای aPTT، 0.1 mL پلاسما را با 0.1 mL رِاگنت aPTT انکوباسیون (۳–۵ دقیقه) می‌کنند، سپس 0.1 mL CaCl₂ اضافه و زمان لخته‌سازی ثبت می‌شود — نتایج با کنترل‌های نرمال/ابرانورمال و رویه‌های QC تفسیر می‌گردد.

https://t.me/hematology_education

فهرست مطالب

• مقدمه
• بخش اول: اصول پایه و آماده‌سازی
• بخش دوم: روش دستی PT
• بخش سوم: روش دستی aPTT
• جدول خلاصه حجم‌ها و زمان‌ها
• نکات نهایی و عیب‌یابی
• سوالات رایج (FAQ)
• منابع معتبر

مقدمه

آزمایش‌های زمان پروترومبین (PT) و زمان ترومبوپلاستین جزئی فعال‌شده (aPTT) از مهم‌ترین تست‌های انعقاد خون هستند. توانایی انجام دقیق این آزمایش‌ها به روش دستی همچنان یک مهارت ضروری برای تکنسین‌ها و متخصصان آزمایشگاه به شمار می‌رود، به‌ویژه در شرایط اضطراری، عیب‌یابی دستگاه‌ها و تأیید نتایج غیرعادی. در این مقاله به صورت گام به گام روش انجام تست PT و PTT را می آموزید.

اصول پایه و آماده‌سازی

۱. تفاوت اصلی PT و aPTT (PT vs aPTT — مسیرهای انعقادی)

– PT: ارزیابی مسیر خارجی و مشترک انعقاد (فاکتورهای VII, X, V, II, I)

– aPTT: ارزیابی مسیر داخلی و مشترک انعقاد (فاکتورهای XII, XI, IX, VIII, X, V, II, I)

اصول روش انجام تست PT و PTT

۲. جمع‌آوری و آماده‌سازی نمونه (نمونه‌گیری، نسبت ۹:۱ و PPP)

– لوله: سدیم سیترات ۳.۲٪ (۰.۱۰۹ مولار) – لوله آبی

– نسبت خون به ضد انعقاد: دقیقاً ۹:۱ (کم یا زیاد بودن لوله → شایع‌ترین علت خطا)

– سانتریفیوژ: حداقل ۱۵۰۰ g به مدت حداقل ۱۵ دقیقه (بهتر است ۲۰۰۰–۲۵۰۰ g × ۱۵ دقیقه) → پلاسمای فقیر از پلاکت (PPP)

– زمان مجاز تا انجام تست:

• دمای اتاق (۱۸–۲۴°C): حداکثر ۴ ساعت برای PT و aPTT
• یخچال (۲–۸°C): حداکثر ۲۴ ساعت (قبل از تست باید به ۳۷°C برسد)

۳. وسایل و مواد لازم

– بن‌ماری دقیق ۳۷ ± ۰.۵°C

– لوله شیشه‌ای یا پلاستیکی ۱۰×۷۵ یا ۱۲×۷۵ میلی‌متر

– میکروپیپت دقیق (±۱٪)

– کرونومتر ثانیه‌شمار

– واکنشگرها:

• ترومبوپلاستین مایع پایدار یا بازسازی‌شده (ISI مشخص)
• معرف aPTT (حاوی فعال‌کننده تماسی + فسفولیپید)
• کلرید کلسیم یا ۰.۰۲۵ مولار

– پلاسمای کنترل نرمال و غیرنرمال

 روش انجام تست PT ( Tilt-tube )

حجم‌های صحیح و استاندارد جهانی (CLSI و همه شرکت‌های بزرگ):

1. تمام مواد و لوله‌ها حداقل ۱۵–۳۰ دقیقه در بن‌ماری ۳۷°C بمانند.
2. ۱۰۰ میکرولیتر پلاسمای بیمار را به لوله آزمایش در بن‌ماری منتقل کنید.
3. ۱–۲ دقیقه صبر کنید تا پلاسما کاملاً به ۳۷°C برسد.
4. دقیقاً ۲۰۰ میکرولیتر ترومبوپلاستین گرم شده (۳۷°C) را به لوله اضافه کنید و همزمان کرونومتر را روشن کنید.
5. بلافاصله ۲–۳ بار لوله را به آرامی تکان دهید.
6. لوله را در بن‌ماری نگه دارید و هر ۱–۲ ثانیه به‌آرامی کج کنید.
7.  اولین لحظه تشکیل لخته پایدار به عنوان زمان PT در نظر گرفته می شود.
8. زمان را ثبت کنید (معمولاً ۱۱–۱۴ ثانیه برای افراد نرمال).
9. تست را با کنترل نرمال و غیرنرمال تکرار کنید.

روش انجام تست PTT (روش استاندارد Tilt-tube)

1. تمام مواد حداقل ۱۵–۳۰ دقیقه در بن ماری ۳۷°C قرار دهید.
2. ۱۰۰ میکرولیتر پلاسمای بیمار + ۱۰۰ میکرولیتر محلول PTT را در لوله آزمایش بریزید.
3. دقیقاً به مدت توصیه‌شده توسط سازنده واکنشگر در ۳۷°C انکوباسیون کنید:
   • کائولین: معمولاً ۳ دقیقه
   • سیلیکا یا اسید الاژیک: معمولاً ۴–۵ دقیقه
   • (در اکثر کیت‌های ایرانی و خارجی جدید ۳ یا ۵ دقیقه نوشته شده)
4. پس از اتمام زمان انکوباسیون، دقیقاً ۱۰۰ میکرولیتر کلرید کلسیم ۰.۰۲۵ مولار (گرم شده در بن ماری) را با اضافه کنید و همزمان کرونومتر را روشن کنید.
5. بلافاصله ۲–۳ بار مخلوط کنید.
6. هر ۵ ثانیه (ابتدا) و سپس هر ۱–۲ ثانیه لوله را کج کنید تا لخته پایدار تشکیل شود.
7. زمان را ثبت کنید (معمولاً ۲۵–۳۵ ثانیه برای افراد نرمال).
8. کنترل نرمال و غیرنرمال را به همین روش انجام دهید.

جدول خلاصه حجم‌ها و زمان‌های روش انجام تست PT و PTT

نکات نهایی و عیب‌یابی سریع روش انجام تست PT و PTT

• دما مهم‌ترین عامل تکرارپذیری است → بن‌ماری باید دقیق ±۰.۵°C باشد.
• هرگز از پلاسمای همولیزه، ایکتریک شدید یا لیپمیک شدید استفاده نکنید.
• اگر زمان خیلی طولانی یا خیلی کوتاه بود → ابتدا کنترل‌ها را چک کنید.

سوالات رایج در مورد روش انجام تست PT و PTT

منابع معتبر برای مطالعه بیشتر