تست های زمان پروترومبین (PT) و زمان نسبی ترومبوپلاستین فعال شده (aPTT) از رایج‌ترین آزمایش‌های انعقادی در آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی هستند. این آزمایش‌ها برای تشخیص و مدیریت اختلالات خونریزی‌دهنده، پایش درمان با داروهای ضدانعقاد و ارزیابی کلی سیستم هموستاز ضروری هستند. با این حال، یکی از چالش‌های رایج برای پزشکان و کارشناسان آزمایشگاه، تغییر در بازه‌های مرجع هنگام استفاده از کیت های مختلف برای PT و aPTT است. این تغییرپذیری به عوامل متعددی از جمله ترکیب معرف‌ها، روش‌های آزمایش و ویژگی‌های دموگرافیک افراد مراجعه کننده به آزمایشگاه مربوط می‌شود.
۱- فرمولاسیون مختلف شرکت ها جهت تولید کیت ها
دلیل اصلی تفاوت بازه‌های مرجع بین معرف‌های PT و aPTT، فرمولاسیون مختلف شرکت ها جهت تولید کیت ها است. این کیت ها توسط شرکت‌های مختلف تولید می‌شوند و فرمولاسیون آن‌ها می‌تواند به طور قابل توجهی متفاوت باشد:
- در مورد کیت PT ،آزمایش PT نیاز به ترومبوپلاستین دارد که معمولاً شامل فاکتور بافتی (TF) مشتق شده از منابع انسانی، خرگوشی یا نوترکیب به همراه فسفولیپیدها و کلسیم کلرید است. منبع TF و فرآیند تهیه آن می‌تواند بر حساسیت کیت و نتیجه ی آن تأثیر بگذارد.
- در مورد کیت aPTT ، معرف‌های aPTT شامل یک فعال‌کننده (مانند سیلیکا، کائولین، الاژیک اسید)، فسفولیپیدها و کلرید کلسیم هستند. تفاوت در نوع و غلظت فعال‌کننده‌ها یا فسفولیپیدها مستقیماً بر حساسیت کیت و نتیجه ی آن تأثیر می‌گذارد.
۲- حساسیت به فاکتورهای انعقادی
معرف‌های مختلف حساسیت‌های متفاوتی به فاکتورهای انعقادی خاص دارند.:
- معرف‌های PT به ویژه به کمبودهای مسیر خارجی (فاکتور VII) و مسیر مشترک (فاکتورهای II، V، X، فیبرینوژن) حساس هستند.
- معرف‌های aPTT مسیر داخلی (فاکتورهای VIII، IX، XI، XII) و مسیر مشترک را ارزیابی می‌کنند.
تفاوت در حساسیت معرف‌ها می‌تواند منجر به تغییر در زمان‌های انعقادی حتی برای یک نمونه پلاسما شود. این تغییرپذیری نیاز به تعیین بازه‌های مرجع خاص معرف برای اطمینان از تفسیر دقیق نتایج را ضروری می‌سازد.
۳- تأثیر تجهیزات آزمایشگاهی
روش انجام تست ها نیز می‌تواند بر نتایج آزمایش تأثیر بگذارد. سیستم‌های اتوماتیک دارای مکانیزم‌های تشخیصی مختلفی (مانند اپتیکال یا مکانیکی ) هستند که به طور منحصر به فرد با معرف‌ها تعامل دارند و ممکن است اندازه‌گیری زمان‌های انعقادی را تغییر دهند. بنابراین جهت تعیین محدوده مرجع باید ترکیب خاص معرف-روش را در نظر گرفت.
۴- چالش‌های کالیبراسیون و استانداردسازی
در حالی که تلاش‌های بین‌المللی برای استانداردسازی آزمایش‌های انعقادی مانند تعریف شاخص حساسیت بین‌المللی (ISI) برای کیت های PT وجود دارد، هنوز در این زمینه هماهنگی کامل حاصل نشده است و از طرف دیگر ، تست aPTT فاقد یک سیستم استانداردسازی جهانی مشابه است که به تغییرپذیری بیشتر در بازه‌های مرجع در آزمایشگاه‌ها منجر می‌شود.
۵- عوامل پیش آنالیزی و زیستی
علاوه بر تفاوت‌های معرف و تجهیزات، متغیرهای پیش آنالیزی و عوامل خاص بیمار نیز در تعیین محدوده مرجع نقش دارند:
- متغیرهای پیش آنالیزی: نحوه نمونه‌گیری، شرایط ذخیره‌سازی و استفاده از ضدانعقادها (مانند غلظت سیترات) می‌توانند بر نتایج آزمایش تأثیر بگذارند.
- تغییرپذیری زیستی: سن، جنس، نژاد و شرایط زمینه‌ای سلامت، نتیجه ی تست های PT و aPTT را تحت تأثیر قرار می‌دهند که این موضوع، نیاز به تعیین محدوده های مرجع اختصاصی جمعیتی را ضروری می‌سازند.
۶- اهمیت بازه‌های مرجع خاص آزمایشگاه
هر آزمایشگاه باید محدوده های مرجع خود را بر اساس جمعیت تحت پوشش خود و با استفاده از فرمول‌های علمی تعیین کند. این فرآیند شامل جمع‌آوری و تحلیل داده‌های نمونه‌ای که نماینده ی جمعیت بیمار مراجعه کننده به آزمایشگاه است. علاوه بر این، اگر کیت مورد استفاده تغییر کند، آزمایشگاه باید بازه‌های مرجع جدیدی را برای در نظر گرفتن تفاوت‌های احتمالی در حساسیت و عملکرد معرف‌ها تعیین کند.
۷- پیامدهای بالینی
درک علت تغییرپذیری در محدوده های مرجع برای اطمینان از تصمیم‌گیری صحیح بالینی حیاتی است. آزمایشگاه‌ها باید بازه‌های مرجعی که توسط تولیدکنندگان ارائه می‌شود را برای جمعیت خاص مراجعه کننده به آن آزمایشگاه اعتبارسنجی کنند. پزشکان نیز باید نتایج PT و aPTT را در زمینه این بازه‌های مرجع معتبر تفسیر کنند تا از خطاهای تشخیصی جلوگیری شود.
نتیجه‌گیری
تفاوت در محدوده ی مرجع کیت های PT و aPTT با برند های مختلف، پیچیدگی آزمایش‌های انعقادی را برجسته می‌کند. عواملی مانند ترکیب معرف‌ها، تعامل کیت- روش و ویژگی‌های جمعیتی، همه در این تغییرپذیری نقش دارند. با شناسایی این عوامل و تعیین محدوده های مرجع اختصاصی آزمایشگاه، آزمایشگاه‌ها و پزشکان می‌توانند نتایج آزمایش‌های انعقادی دقیق و قابل اعتمادی را ارائه دهند و در نهایت مراقبت از بیمار را بهبود بخشند.