آموزش کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید (SSA) در آزمایشگاه

کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید (SSA)

کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید شامل بررسی ظاهری محلول SSA، ارزیابی عملکرد آن با نمونه‌های کنترل مثبت و منفی، پایش دوره‌ای حساسیت تست پروتئین ادرار و مستندسازی نتایج در فرم‌های QC آزمایشگاهی است. در این مقاله به‌صورت کاربردی، اصول استفاده درست از SSA، نحوه آماده‌سازی محلول و اجرای استاندارد کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید را برای آزمایشگاه‌های تشخیص طبی مرور می‌کنیم.

جهت عضویت در کانال آموزشی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:
https://t.me/hematology_education


🚀 عضویت در کانال تلگرام

فهرست مطالب

مقدمه

کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید، تست SSA، پروتئین ادرار، پروتئینوری، روش تأییدی پروتئین ادرار.

🔹 مقدمه

آزمون سولفوسالیسیلیک اسید (Sulphosalicylic Acid Test) یکی از روش‌های کلاسیک و قابل اعتماد برای تشخیص وجود پروتئین در ادرار است.
اگرچه امروزه نوار ادراری (Urine Dipstick) به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد، ولی تست SSA هنوز در آزمایشگاه‌های مرجع و آموزشی به‌عنوان روش تأییدی (Confirmatory Test) یا روش مرجع کیفی برای ارزیابی کلی پروتئین‌ها به کار می‌رود.

این روش بر پایه‌ی رسوب فیزیکی پروتئین‌ها در محیط اسیدی است و قادر است انواع پروتئین‌ها از جمله آلبومین، گلوبولین، بتا-۲ میکروگلوبولین و زنجیره‌های سبک ایمونوگلوبولین (Bence Jones protein) را شناسایی کند.
به همین دلیل، در بررسی پروتئینوری‌های غیرآلبومینی، برتری SSA نسبت به نوار ادرار (که فقط به آلبومین حساس است) آشکار است.

اصول عملکرد سولفوسالیسیلیک اسید و تست SSA در کنترل پروتئین ادرار

اصول عملکرد سولفوسالیسیلیک اسید، تست SSA، رسوب پروتئین‌ها، حساسیت تست پروتئین ادرار.

🔹 اصول عملکرد سولفوسالیسیلیک اسید

1. مبنای شیمیایی واکنش SSA در کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید

مبنای شیمیایی واکنش SSA، دناتوره شدن پروتئین‌ها، رسوب پروتئین،

در محیط اسیدی، گروه‌های کربوکسیل و آمین موجود در ساختار پروتئین‌ها بار خنثی پیدا کرده و پایداری حلالیتشان کاهش می‌یابد. در حضور اسید قوی مانند سولفوسالیسیلیک اسید (SSA)، پروتئین‌ها از حالت محلول خارج شده و به‌صورت ذرات کدر یا رسوب سفید رنگ ظاهر می‌شوند.
شدت این کدورت متناسب با غلظت پروتئین موجود در نمونه است.

2. غلظت معرف سولفوسالیسیلیک اسید در آزمایشگاه

غلظت سولفوسالیسیلیک اسید، محلول SSA 3 درصد، محلول SSA 5 درصد، کنترل کیفی معرف.

معمولاً از SSA با غلظت 3% یا 5% استفاده می‌شود. غلظت‌های بالاتر باعث افزایش حساسیت ولی کاهش پایداری معرف می‌گردد.

3. حساسیت روش سولفوسالیسیلیک اسید (SSA)

حساسیت تست SSA، حد تشخیص پروتئین ادرار، Bence Jones protein، پروتئینوری غیرآلبومینی.

– میزانحساسیت تقریبی SSA حدود 5 تا 10 mg/dl آلبومین است.
– برخلاف نوار ادرار، به سایر پروتئین‌ها نیز حساس است.
– بنابراین روش بسیار مفیدی برای تشخیص Bence Jones Proteinuria در بیماران مشکوک به میلوم مولتیپل محسوب می‌شود.

مواد و وسایل مورد نیاز برای انجام تست و کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید

مواد لازم SSA، وسایل مورد نیاز تست سولفوسالیسیلیک اسید، کنترل کیفی پروتئین ادرار.

🔹 مواد و وسایل مورد نیاز

– محلول سولفوسالیسیلیک اسید 3% (SSA reagent)
– نمونه ادرار تازه و صاف‌شده (بدون سلول و ذرات)
– لوله آزمایش تمیز و خشک
– کنترل‌های مثبت و منفی (ادرار با غلظت مشخص پروتئین یا محلول آلبومین استاندارد)
– نورسنج یا اسپکتروفتومتر (در صورت انجام اندازه‌گیری کمی)

کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید

طرز تهیه محلول سولفوسالیسیلیک اسید 3٪ برای تست SSA و کنترل کیفی

تهیه محلول SSA 3 درصد، آماده‌سازی معرف سولفوسالیسیلیک اسید، شرایط نگهداری SSA.

🔹 طرز تهیه محلول سولفوسالیسیلیک اسید 3%

1. وزن کردن: 3 گرم سولفوسالیسیلیک اسید خالص (C₇H₆O₆S).
2. حلال: در 100 میلی‌لیتر آب مقطر حل کنید.
3. نگهداری: در بطری شیشه‌ای تیره‌رنگ، در دمای 2–8°C نگهداری شود.
4. پایداری: حدود 3 ماه، در صورت نگهداری مناسب و دور از نور مستقیم.

نحوه انجام آزمون سولفوسالیسیلیک اسید (SSA) برای پروتئین ادرار

روش انجام تست SSA، مراحل انجام سولفوسالیسیلیک اسید، ارزیابی کدورت پروتئین ادرار.

🔹 نحوه انجام آزمون SSA

1. افزودن نمونه:
در یک لوله آزمایش تمیز، 1 میلی‌لیتر ادرار تازه ریخته شود.

2. افزودن معرف:
به آن 1 میلی‌لیتر محلول سولفوسالیسیلیک اسید 3% اضافه کنید.

3. مخلوط کردن:
لوله را به‌آرامی چند بار وارونه کنید تا محلول‌ها کاملاً مخلوط شوند.

4. بررسی تغییرات:
پس از 1 تا 2 دقیقه، تغییر شفافیت محلول را با زمینه تیره بررسی کنید.
– شفاف = منفی
– کدورت خفیف = Trace
– کدورت متوسط = +1 یا +2
– رسوب یا کدورت زیاد = +3 تا +4

در روش نیمه‌کمی، می‌توان از اسپکتروفتومتر در طول موج 420–500 نانومتر برای اندازه‌گیری میزان جذب و تعیین غلظت تقریبی پروتئین استفاده کرد.

نکته مهم:

برای درک بهتر جایگاه تست SSA در کنار سایر آزمایش‌های ادرار و کنترل کیفی کلی آزمایش ادرار، پیشنهاد می‌شود مقاله زیر را نیز مطالعه کنید:

کنترل کیفی آزمایش ادرار

اصول استفاده صحیح از سولفوسالیسیلیک اسید (SSA) در آزمایشگاه و کنترل کیفی

نکات استفاده صحیح SSA، خطاهای پیش‌تحلیلی، نمونه مناسب برای کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید.

🔹 اصول استفاده صحیح از SSA

برای به‌دست‌آوردن نتایج معتبر، رعایت نکات زیر الزامی است:

1. استفاده از نمونه تازه ادرار:
پروتئین در ادرار ممکن است در اثر نگهداری طولانی یا آلودگی باکتریایی تخریب شود.
نمونه باید در کمتر از 2 ساعت آزمایش شود.

2. عدم استفاده از ادرار قلیایی یا کدر:
pH بالای ادرار (بیش از 8) ممکن است باعث ایجاد کدورت کاذب شود.
در صورت قلیایی بودن ادرار، آن را با چند قطره اسید استیک 5% اسیدی کنید.

3. عدم تماس با مواد شوینده:
لوله‌های شسته‌شده باید کاملاً خشک باشند. باقی‌مانده مواد شوینده یا ضدعفونی‌کننده می‌تواند نتیجه را مخدوش کند.

4. عدم تماس با نور مستقیم:
SSA در برابر نور ناپایدار است و ممکن است در حضور نور به رنگ زرد یا قهوه‌ای تغییر کند.

5. استفاده از کنترل‌های مثبت و منفی در هر سری آزمایش:
این کار برای اطمینان از عملکرد صحیح معرف ضروری است.

کنترل کیفی ظاهری، عملکردی، دستگاهی و مستندسازی

کنترل کیفیت SSA، کنترل ظاهری معرف، کنترل عملکردی، کنترل دستگاه، پایداری و مستندسازی.

🔹 کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید

1. کنترل ظاهری معرف SSA

کنترل ظاهری SSA، رنگ محلول سولفوسالیسیلیک اسید، رسوب در معرف، فساد معرف.

– محلول باید شفاف، بی‌رنگ یا کمی زرد روشن باشد.
– وجود رسوب یا تغییر رنگ (به زرد تیره یا قهوه‌ای) نشانه فساد معرف است.
– بطری باید دارای برچسب شامل: تاریخ تهیه، غلظت، نام تهیه‌کننده، و تاریخ انقضا باشد.

2. کنترل کیفی عملکردی (Functional QC) سولفوسالیسیلیک اسید

کنترل عملکرد SSA، کنترل مثبت و منفی پروتئین ادرار، حساسیت تست SSA.

برای اطمینان از حساسیت و دقت واکنش SSA، از سه نوع نمونه مرجع استفاده می‌شود:

نوع نمونه مقدار پروتئین (mg/dl) نتیجه مورد انتظار تفسیر
کنترل منفی 0 محلول شفاف، بدون کدورت معرف سالم
کنترل مثبت ضعیف 30–50 کدورت خفیف قابل مشاهده حساسیت قابل قبول
کنترل مثبت قوی 100–150 کدورت واضح یا رسوب عملکرد صحیح واکنش

در صورتی که یکی از کنترل‌ها نتیجه غیرمنتظره بدهد، باید معرف تعویض شود.

3. کنترل کیفی دستگاه (در صورت سنجش کمی)

کنترل دستگاهی SSA، بلانک، طول موج مناسب، جذب کنترل مثبت.

– بلانک: آب مقطر یا کنترل منفی
– طول موج: 420–500 nm
– پذیرش: جذب کنترل مثبت باید در محدوده تعیین‌شده (بر اساس کالیبراسیون قبلی) قرار گیرد.

4. پایداری و نگهداری محلول سولفوسالیسیلیک اسید

پایداری SSA، شرایط نگهداری در یخچال، دمای اتاق، مدت انقضا.

شرایط نگهداری دما پایداری تقریبی
بطری تیره و درب‌بسته در یخچال 2–8°C تا 3 ماه
در دمای اتاق 25°C حداکثر 2 هفته

در صورت استفاده مکرر، توصیه می‌شود هر 4 تا 6 هفته محلول تازه تهیه شود.

5. مستندسازی کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید

ثبت نتایج QC SSA، فرم کنترل کیفی، ردیابی بچ معرف.

در فرم مخصوص QC باید موارد زیر ثبت گردد:
– تاریخ تهیه محلول
– تاریخ انقضا
– شماره بچ
– نتایج کنترل‌های مثبت و منفی
– وضعیت ظاهری معرف
– نام و امضای کارشناس کنترل کیفی

خطاهای رایج در تست سولفوسالیسیلیک اسید (SSA) و راه‌حل‌ها

خطاهای SSA، نتایج مثبت و منفی کاذب، خطای پیش‌تحلیلی، راه‌حل در کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید.

🔹 خطاهای رایج و راه‌حل‌ها

نوع خطا علت احتمالی راه‌حل
نتیجه منفی کاذب فساد SSA، نمونه بسیار رقیق، تخریب پروتئین در ادرار کهنه تهیه معرف تازه، استفاده از نمونه جدید
نتیجه مثبت کاذب آلودگی نمونه با دارو، مواد شوینده یا ادرار قلیایی کنترل pH، استفاده از ظروف تمیز
رسوب یا تغییر رنگ SSA نگهداری نامناسب یا تماس با نور استفاده از بطری تیره، نگهداری در یخچال
نوسان بین سری‌های تست عدم کنترل دوره‌ای یا استفاده از SSA با غلظت متفاوت اجرای QC در هر سری کاری

جمع‌بندی: اهمیت کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید در آزمایشگاه

اهمیت کنترل کیفی SSA، دقت نتایج پروتئین ادرار، اعتبار آزمایشگاه، آموزش کنترل کیفی.

🔹 نتیجه‌گیری

سولفوسالیسیلیک اسید هنوز یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای بررسی کلی پروتئین ادرار است.
اجرای دقیق اصول استفاده، کنترل کیفیت منظم و نگهداری مناسب معرف، تضمین‌کننده دقت، صحت و قابلیت اعتماد نتایج این آزمون است.
در آزمایشگاه‌های آموزشی و بالینی، کنترل کیفی SSA نه‌تنها برای صحت نتایج بلکه برای آموزش مفاهیم پایه‌ای کنترل کیفی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد.

سوالات متداول درباره کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید (FAQ)

1. کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید چیست و چرا مهم است؟

کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که برای اطمینان از صحت، دقت و ثبات عملکرد معرف SSA در آزمایش پروتئین ادرار انجام می‌شود. این اقدامات شامل بررسی ظاهری محلول، تست با کنترل‌های مثبت و منفی، پایش پایداری و مستندسازی نتایج است. بدون کنترل کیفی مناسب، احتمال نتایج غلط (مثبت یا منفی کاذب) و خطا در تشخیص بیماری‌های کلیوی افزایش می‌یابد.

2. هر چند وقت یک‌بار باید کنترل کیفی SSA انجام شود؟

در آزمایشگاه‌های استاندارد توصیه می‌شود در هر روز کاری که تست پروتئین ادرار با SSA انجام می‌شود، حداقل یک بار کنترل منفی و یک بار کنترل مثبت (ضعیف یا متوسط) اجرا شود. در صورت تعویض بچ معرف، تغییر شرایط نگهداری یا بروز نتایج غیرمنتظره، کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید باید مجدداً و با دقت بیش‌تر انجام گیرد.

3. بهترین غلظت سولفوسالیسیلیک اسید برای تست SSA و کنترل کیفی چقدر است؟

رایج‌ترین غلظت مورد استفاده در آزمایشگاه‌ها برای تست SSA، محلول 3٪ سولفوسالیسیلیک اسید است. در برخی منابع از محلول 5٪ نیز استفاده می‌شود. محلول 3٪ تعادل خوبی بین حساسیت، پایداری و سهولت تهیه ایجاد می‌کند و برای کنترل کیفی روتین سولفوسالیسیلیک اسید در اغلب شرایط آزمایشگاهی مناسب است.

4. مهم‌ترین علائم فساد محلول سولفوسالیسیلیک اسید چیست؟

تغییر رنگ محلول به زرد تیره یا قهوه‌ای، ایجاد رسوب، کدورت غیرطبیعی یا بوی غیرمعمول از علائم اصلی فساد SSA هستند. در صورت مشاهده هر یک از این موارد، محلول برای استفاده در تست پروتئین ادرار و کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید مناسب نبوده و باید دور ریخته و محلول تازه تهیه شود.

5. چرا ممکن است نتیجه تست SSA منفی کاذب شود؟

منفی کاذب در تست سولفوسالیسیلیک اسید می‌تواند به‌دلیل فساد محلول SSA، رقیق بودن بیش از حد نمونه ادرار، تخریب پروتئین در نمونه کهنه، یا خطا در حجم‌برداری رخ دهد. در چنین مواردی، کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید با کنترل‌های مناسب و تهیه محلول تازه توصیه می‌شود.

6. چرا ممکن است نتیجه تست SSA مثبت کاذب شود؟

مثبت کاذب در تست SSA می‌تواند ناشی از آلودگی نمونه به مواد شوینده، ضدعفونی‌کننده‌ها، برخی داروها یا قلیایی بودن شدید ادرار باشد. برای کاهش احتمال مثبت کاذب، باید از ظروف تمیز، نمونه تازه، تنظیم pH و رعایت اصول پیش‌تحلیلی و کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید استفاده کرد.

7. آیا تست سولفوسالیسیلیک اسید برای همه انواع پروتئین ادرار مناسب است؟

بله، یکی از مزیت‌های مهم تست SSA این است که علاوه بر آلبومین، نسبت به بسیاری از پروتئین‌های دیگر مانند گلوبولین‌ها و زنجیره‌های سبک ایمونوگلوبولین (Bence Jones protein) نیز حساس است. به همین دلیل، در کنار نوار ادراری، استفاده از SSA به‌همراه کنترل کیفی مناسب می‌تواند تصویر کامل‌تری از پروتئینوری بیمار ارائه دهد.

8. بهترین شرایط نگهداری سولفوسالیسیلیک اسید برای حفظ کیفیت چیست؟

محلول سولفوسالیسیلیک اسید باید در بطری شیشه‌ای تیره، با درب کاملاً بسته، در یخچال (2–8 درجه سانتی‌گراد) و دور از نور مستقیم نگهداری شود. در این شرایط، معمولاً تا حدود 3 ماه پایدار است. ثبت تاریخ تهیه و انجام منظم کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید کمک می‌کند تا از استفاده از معرف فاسد جلوگیری شود.

9. آیا می‌توان از تست SSA به‌صورت نیمه‌کمی استفاده کرد؟

بله، در بسیاری از آزمایشگاه‌ها از تست SSA به‌صورت نیمه‌کمی استفاده می‌شود. شدت کدورت (Trace تا 4+) با غلظت تقریبی پروتئین در ادرار ارتباط دارد. در صورت در دسترس بودن اسپکتروفتومتر، می‌توان با اندازه‌گیری جذب نوری در طول موج حدود 420–500 نانومتر، تخمینی کمی‌تر از پروتئین ادرار به‌دست آورد؛ مشروط بر اینکه کنترل کیفی سولفوسالیسیلیک اسید و دستگاه به‌طور صحیح انجام شده باشد.

10. ارتباط تست SSA با نوار ادراری (Dipstick) در ارزیابی پروتئین ادرار چیست؟

نوار ادراری عمدتاً به آلبومین حساس است، در حالی که تست SSA طیف وسیع‌تری از پروتئین‌ها را شناسایی می‌کند. در مواردی که نوار ادراری منفی است ولی شک بالینی به پروتئینوری وجود دارد، استفاده از SSA (به‌همراه کنترل کیفی دقیق سولفوسالیسیلیک اسید) می‌تواند پروتئین‌های غیرآلبومینی مانند Bence Jones را آشکار کند. بنابراین، این دو روش در کنار هم، مکمل یکدیگر در ارزیابی پروتئین ادرار هستند.



“`

دیدگاهتان را بنویسید