جهت عضویت در کانال آموزشی هماتولوژی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:
https://t.me/hematology_education

🚀 عضویت در کانال تلگرام

فهرست مطالب تهیه اسمیر خون محیطی

• 
  بخش ۱ – مقدمه
  
• 
  بخش ۲ – وسایل و شرایط لازم برای تهیه اسمیر خون محیطی
  
• 
  بخش ۳ – مرحله اول: قرار دادن قطره خون روی لام
  
• 
  بخش ۴ – مرحله دوم: زاویه لام پخش‌کننده در تهیه اسمیر خون محیطی
  
• 
  بخش ۵ – مرحله سوم: تماس قطره خون با لبه لام پخش‌کننده
  
• 
  بخش ۶ – مرحله چهارم: حرکت رو به جلو و گسترش خون
  
• 
  بخش ۷ – ویژگی‌های اسمیر خون محیطی ایده‌آل
  
• 
  بخش ۸ – اثر خشک شدن سریع یا کند بر اسمیر خون محیطی
  
• 
  بخش ۹ – تحلیل خطاها و اسمیرهای غیرطبیعی (A–H)
  
• 
  بخش ۱۰ – رفع اشکال و Troubleshooting در تهیه اسمیر خون محیطی
  
• 
  بخش ۱۱ – جمع‌بندی نهایی
  
• 
  سوالات رایج درباره تهیه اسمیر خون محیطی (FAQ)
  

🔷 بخش ۱ — مقدمه تهیه اسمیر خون محیطی

تهیه‌ی اسمیر خون محیطی یکی از بنیادی‌ترین مراحل بررسی‌های هماتولوژی است. بخش عمده‌ای از تشخیص اختلالات خونی—از آنمی‌ها و اختلالات پلاکتی گرفته تا ناهنجاری‌های WBC مانند لوسمی‌ها—وابسته به کیفیت اسمیر خون است. کوچک‌ترین اشتباه در تهیه اسمیر، نه‌تنها مورفولوژی سلولی را مخدوش می‌کند، بلکه موجب ایجاد آرتیفکت‌هایی می‌شود که می‌توانند به‌طور مستقیم تشخیص را گمراه کنند.

در واقع، اسمیر خون یک “پنجره مورفولوژیک” است که وضعیت سلول‌های خونی را دقیقاً همان‌طور که در بدن هستند، نشان می‌دهد؛ بنابراین مهارت در تهیه اسمیر یک توانایی ضروری برای کارکنان آزمایشگاه، دانشجویان هماتولوژی، و متخصصان تشخیص پزشکی است.

در روش گوه‌ای (Wedge)، خون بین دو لام شیشه‌ای در اثر حرکت طبیعی و یکنواخت پخش می‌شود. کیفیت نهایی گسترش کاملاً تحت تأثیر:

• وضعیت لام‌ها (تمیزی، خشکی، چربی‌زدایی)
• زاویه لام پخش‌کننده
• سرعت و یکنواختی حرکت دست
• حجم قطره خون
• سرعت خشک شدن اسمیر

است و همه این عوامل، در نهایت ظاهر اسمیر و امکان تفسیر صحیح آن را تعیین می‌کنند. برای درک بهتر اهمیت این مهارت، مطالعه دوره جامع آموزش تصویری هماتولوژی فصل پنج : آزمایش‌ های پایه‌ای خون و مغز استخوان نیز می‌تواند دید کاملی از جایگاه تهیه اسمیر خون محیطی در روند تشخیص هماتولوژیک ارائه دهد.به لینک زیر مواجعه کنید:

دوره جامع آموزش تصویری هماتولوژی فصل پنج : آزمایش‌ های پایه‌ای خون و مغز استخوان

🔷 بخش ۲ — وسایل و شرایط لازم برای تهیه اسمیر خون محیطی

پیش از شروع تهیه اسمیر، رعایت نکات زیر ضروری است:

۱. لام شیشه‌ای

• کاملاً تمیز، بدون چربی، رطوبت یا گرد و خاک
• لبه‌های صاف، بدون لب‌پرشدگی
• بهترین ضخامت: حدود ۱ میلی‌متر

۲. لام پخش‌کننده (Spreader Slide)

• لام شیشه‌ای با لبه صاف و گوشه سالم
• ترجیحاً لام ضخیم‌تر برای کنترل بهتر در حین حرکت
• طول استاندارد حدود ۷۵–۷۶ میلی‌متر

۳. خون تازه و بدون لخته

• استفاده از قطره خون EDTA (حداکثر ۲ ساعت پس از نمونه‌گیری)
• در صورت تأخیر، مورفولوژی RBC و WBC دچار تغییر و آرتیفکت می‌شود.

۴. سطح کار صاف و افقی

سطح ناهموار یا لرزان باعث ایجاد موج، شکستگی و عدم یکنواختی در اسمیر خواهد شد. بهتر است میز کار محکم، خشک و فاقد لرزش باشد.

۵. ابزار کمک‌خشک‌کننده

• جریان آرام هوا (دمیدن ملایم)
• فن کوچک قابل تنظیم
• خشک کردن دور از رطوبت و بخار

🔷 بخش ۳ — مرحله اول: قرار دادن قطره خون روی لام در تهیه اسمیر خون محیطی

تصویر اول (A) نشان می‌دهد که قطره خون باید کوچک، گرد، و در فاصله ۸–۱۰ میلی‌متری از انتهای لام قرار گیرد.

چرا اندازه قطره مهم است؟

قطره بزرگ → اسمیر ضخیم، کوتاه، خمیری‌مانند
قطره کوچک → اسمیر کوتاه، ناقص و فاقد ناحیه مناسب بررسی

در اسمیر خون، ما به ناحیه‌ای به نام Feathered edge (لب پرمانند اسمیر) نیاز داریم، و این تنها زمانی ایجاد می‌شود که قطره اندازه استاندارد داشته باشد.

اشتباهات رایج مرحله اول

• قرار دادن قطره در وسط لام → کنترل ضخامت سخت می‌شود.
• مالیدن خون روی لام به‌جای قرار دادن یک قطره → ایجاد حفره‌های بزرگ و ناهمگون.
• استفاده از لام مرطوب یا چرب → RBCها چروکیده و چسبیده دیده می‌شوند.

🔷 بخش ۴ — مرحله دوم: قرار دادن لام پخش‌کننده و تنظیم زاویه ۳۰–۴۵ درجه در تهیه اسمیر خون محیطی

تصویر (B) به‌خوبی نشان می‌دهد که لام پخش‌کننده باید با زاویه ثابت و کنترل‌شده ۳۰–۴۵ درجه روی لام حاوی قطره خون قرار گیرد.

چرا زاویه مهم است؟

این زاویه تعیین‌کننده ضخامت نهایی اسمیر است:

• زاویه زیاد (۴۵–۵۵ درجه): اسمیر بسیار ضخیم، کوتاه و با روی‌هم‌افتادگی شدید RBCها ایجاد می‌کند.
• زاویه کم (۲۰–۳۰ درجه): اسمیر بیش از حد نازک، بلند و فاقد سلول‌های کافی می‌شود.
• زاویه ایده‌آل ۳۰–۳۵ درجه: اکثریت اسمیرهای استاندارد با این زاویه تهیه می‌شوند.

اشتباهات رایج مرتبط با زاویه

• تغییر زاویه در طول حرکت → اسمیر موج‌دار.
• فشار زیاد رو به پایین → له‌شدگی سلول‌ها و افزایش ضخامت.
• استفاده از لام پخش‌کننده با لبه لب‌پر → ایجاد رگه‌های طولی و شکاف در اسمیر (مطابق تصویر H).

🔷 بخش ۵ — مرحله سوم: تماس قطره خون با لبه لام پخش‌کننده

در این لحظه خون باید کاملاً و یکنواخت لبه‌ی لام پخش‌کننده را پر کند. این مرحله در کیفیت اسمیر حیاتی است.

اگر خون به‌صورت کامل لبه را پر نکند:

• اسمیر رگه‌دار و ناصاف می‌شود.
• Feathered edge تشکیل نمی‌شود یا کیفیت لازم را ندارد.
• RBCها به‌صورت جزیره‌جزیره تجمع می‌یابند و تفسیر را دشوار می‌کنند.

دلایل پُر نشدن یکنواخت لبه لام پخش‌کننده

• حجم کم قطره خون.
• چرب بودن سطح لام یا لام پخش‌کننده.
• خیس بودن لام پخش‌کننده در اثر شست‌وشوی ناکامل.
• لبه لب‌پر یا ناهموار لام پخش‌کننده.
• خون بسیار غلیظ (Hb یا PCV بالا) که سخت‌تر پخش می‌شود.

🔷 بخش ۶ — مرحله چهارم: حرکت رو به جلو (تصویر C) و گسترش خون

مهم‌ترین مرحله تهیه اسمیر خون محیطی همین حرکت یکنواخت و بدون توقف است. پس از پر شدن لبه لام پخش‌کننده، آن را با زاویه ثابت به‌سمت جلو حرکت دهید.

نکات کلیدی حرکت صحیح

• سرعت باید ثابت باشد و از شروع تا پایان تغییر نکند.
• حرکت باید یک‌بار و بدون توقف انجام شود.
• فشار دست باید کاملاً یکنواخت باشد.
• لام اصلی باید در تمام طول حرکت افقی باقی بماند.
• لبه لام پخش‌کننده باید روی سطح لام اصلی قرار گیرد اما فشار اضافی وارد نشود.

اثر سرعت بر ضخامت

سرعت زیاد → اسمیر ضخیم و کوتاه
سرعت کم → اسمیر نازک و بلند

اشتباهات رایج در حرکت رو به جلو

• توقف در میانه راه → ایجاد موج و هاله‌های سلولی.
• لرزش دست → ایجاد ناهمواری و خطوط عرضی (مشابه تصویر B).
• فشار بیش از حد → له‌شدگی WBC و RBC و ایجاد اسمیر بسیار ضخیم.

🔷 بخش ۷ — مشخصات کامل یک اسمیر ایده‌آل در تهیه اسمیر خون محیطی

یک اسمیر خون باکیفیت باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

۱. سه ناحیه مشخص

• بخش ضخیم (Thick zone)
• بخش میانی (Body)
• لب پرمانند نازک (Feathered edge) ← بهترین ناحیه بررسی سلولی

۲. ظاهر یکنواخت و صاف

سطح اسمیر باید کاملاً صاف، یکنواخت، بدون موج، خط، حفره یا دم‌بلند باشد. در ناحیه میانی، RBCها نباید بیش از حد روی هم بیفتند و در Feathered edge نیز نباید کاملاً جدا از هم باشند به شکلی که تصویر سلولی بسیار کم شود.

۳. ویژگی ناحیه Feathered edge

• RBCها تقریباً هم‌اندازه و با فاصله‌های منظم دیده می‌شوند.
• هم‌پوشانی سلول‌ها حداقل است و شکل آن‌ها کاملاً قابل تشخیص است.
• WBCها در سطح گسترش پراکنده اما قابل مشاهده‌اند.
• پلاکت‌ها تجمع شدید ندارند و در چند میدان میکروسکوپی قابل شمارش‌اند.

۴. چرا این ناحیه برای بررسی مهم است؟

چون در این بخش:

• RBCها به شکل واقعی خود ظاهر می‌شوند و آنیزوسیتوز و پویکیلوسیتوز به‌خوبی قابل مشاهده است.
• WBCها قابل شمارش و ارزیابی مورفولوژیک هستند.
• پلاکت‌های بزرگ و Giant platelets نیز بهتر دیده می‌شوند.

🔷 بخش ۸ — اثر خشک شدن سریع یا کند بر اسمیر خون محیطی

خشک شدن سریع (وضعیت مطلوب)

در صورت خشک شدن سریع:

• سلول‌ها چسبندگی قابل توجهی به یکدیگر پیدا نمی‌کنند.
• شکل طبیعی RBC حفظ می‌شود.
• WBCها مورفولوژی طبیعی دارند و هسته و سیتوپلاسم آن‌ها واضح است.

خشک شدن آهسته (وضعیت نامطلوب)

خشک شدن کند که معمولاً در محیط‌های مرطوب رخ می‌دهد، باعث ایجاد آرتیفکت‌های زیر می‌شود:

• چروکیدگی RBC و تغییر شکل غشایی.
• Halo artifact یا هاله اطراف سلول‌ها.
• تغییرات هسته‌ای در WBC مانند متراکم شدن غیرطبیعی کروماتین.
• پس‌زمینه دانه‌دار و غبارآلود که تفسیر را مشکل می‌کند.

🔷 بخش ۹ — تحلیل کامل خطاها بر اساس تصاویر A–H در تهیه اسمیر خون محیطی

در تصاویر مختلف (A تا H) انواع اسمیرهای اشتباه نمایش داده شده‌اند. شناخت این الگوها به شما کمک می‌کند تا به‌سرعت علت خطا را شناسایی و اصلاح کنید.

• A — اسمیر با لبه‌های دندانه‌دار: لام پخش‌کننده زبر یا لام اصلی چرب و آلوده است.
• B — اسمیر لایه‌لایه: توقف‌های مکرر در هنگام حرکت لام پخش‌کننده و تغییر سرعت.
• C — اسمیر تپه‌ای‌شکل: زاویه بسیار زیاد یا قطره خون بزرگ بوده است.
• D — اسمیر کوتاه: حجم قطره کم یا سرعت حرکت زیاد بوده است.
• E — اسمیر باریک: زاویه لام پخش‌کننده بیش از حد زیاد انتخاب شده است.
• F — وجود حفره‌ها: چربی، روغن، رطوبت یا دست‌زدگی سطح لام.
• G — اسمیر مایل و نامتقارن: فشار نامساوی دست یا لبه کج لام پخش‌کننده.
• H — ایجاد دو شیار در وسط اسمیر: لب‌پر بودن لبه لام پخش‌کننده یا شکستگی موضعی آن.

🔷 بخش ۱۰ — Troubleshooting (رفع اشکال‌ها) در تهیه اسمیر خون محیطی

در این بخش علت–معلولی هر مشکل به‌همراه روش اصلاح فوری آورده شده است:

۱. اسمیر خیلی ضخیم

• کاهش زاویه لام پخش‌کننده.
• استفاده از قطره کوچکتر.
• افزایش طول حرکت روی لام.
• کمی کاهش سرعت حرکت.

۲. اسمیر خیلی نازک

• افزایش زاویه لام پخش‌کننده.
• افزایش حجم قطره خون.
• حرکت کمی سریع‌تر لام پخش‌کننده.

۳. وجود حفره‌های متعدد

• تمیز کردن دقیق لام‌ها با اتانول و خشک‌کردن کامل.
• جلوگیری از تماس انگشت با سطح لام.

۴. خطوط عمودی یا شیار در وسط اسمیر

• تعویض لام پخش‌کننده (به دلیل لب‌پر بودن لبه).
• بررسی وجود ذرات زبر روی لبه لام.

۵. دم بلند در انتهای گسترش

• کاهش حجم قطره خون.
• بررسی تمیزی لام پخش‌کننده و لام اصلی.
• جلوگیری از توقف ناگهانی در انتهای حرکت.

🔷 بخش ۱۱ — جمع‌بندی کلی درباره تهیه اسمیر خون محیطی

تهیه اسمیر خون محیطی یک مهارت کاملاً عملی است که با تکرار، مشاهده و رفع خطاها به کیفیت ایده‌آل می‌رسد. مجموعه عواملی که باعث اسمیر خوب می‌شود عبارتند از:

• قطره مناسب خون با حجم استاندارد.
• زاویه کنترل‌شده و ثابت لام پخش‌کننده.
• سرعت یکنواخت و بدون توقف در حرکت.
• لام‌های کاملاً تمیز، خشک و بدون چربی.
• خشک شدن سریع گسترش در هوای آزاد.

یک اسمیر خوب مستقیماً کیفیت رنگ‌آمیزی و دقت تشخیص هماتولوژیک را تعیین می‌کند. آشنایی با اصول تهیه اسمیر خون محیطی، به‌همراه تسلط بر روش‌های رنگ‌آمیزی و کنترل کیفی، از شما یک کارشناس حرفه‌ای هماتولوژی می‌سازد.

سوالات رایج درباره تهیه اسمیر خون محیطی (FAQ)

۱. تهیه اسمیر خون محیطی با روش گوه‌ای چه مراحلی دارد؟
شامل قرار دادن قطره خون با حجم مناسب روی لام، تنظیم زاویه ۳۰–۴۵ درجه لام پخش‌کننده، تماس یکنواخت قطره با لبه لام و حرکت یکنواخت رو به جلو تا ایجاد گسترش نازک و Feathered edge است.

۲. بهترین محل برای بررسی سلول‌ها در اسمیر خون محیطی کجاست؟
ناحیه Feathered edge یا لبه پرمانند اسمیر که در آن RBCها کمی هم‌پوشانی دارند اما شکل آن‌ها کاملاً مشخص است و WBCها به خوبی پراکنده‌اند.

۳. اگر اسمیر خیلی ضخیم شود چه باید کرد؟
در تهیه اسمیر خون محیطی ضخیم، زاویه لام پخش‌کننده را کمی کاهش دهید، حجم قطره را کمتر کنید و سرعت حرکت را یکنواخت و کمی آهسته‌تر انتخاب کنید.

۴. علت ایجاد حفره یا سوراخ در اسمیر چیست؟
وجود چربی، روغن، رطوبت یا گرد و غبار روی سطح لام‌ها علت اصلی است. شست‌وشو با اتانول و خشک‌کردن کامل قبل از تهیه اسمیر ضروری است.

۵. چرا خشک شدن سریع اسمیر مهم است؟
خشک شدن سریع از چروکیدگی RBC و آرتیفکت‌های ناشی از رطوبت جلوگیری می‌کند و باعث حفظ شکل طبیعی سلول‌ها در اسمیر خون محیطی می‌شود.

۶. چه زمانی باید از لام پخش‌کننده جدید استفاده کنیم؟
هر زمان که لام پخش‌کننده لب‌پر، خراش‌دار، کدر یا آلوده به چربی شود، برای جلوگیری از ایجاد خطوط عمودی و شیار در اسمیر، باید آن را تعویض کرد.

۷. آیا نوع ضدانعقاد روی تهیه اسمیر خون محیطی اثر دارد؟
بله، EDTA ضدانعقاد استاندارد در هماتولوژی است. استفاده از ضدانعقاد نامناسب یا نگهداری طولانی نمونه می‌تواند باعث تجمع پلاکتی، همولیز یا تغییر شکل RBC شود.

۸. طول مناسب اسمیر روی لام چقدر است؟
به‌طور ایده‌آل اسمیر باید حدود دو سوم تا سه چهارم طول لام را بپوشاند تا ناحیه میانی و Feathered edge مناسبی برای بررسی وجود داشته باشد.

۹. ارتباط تهیه اسمیر خون محیطی با کنترل کیفی هماتولوژی چیست؟
هرگونه خطا در تهیه اسمیر (زاویه اشتباه، لام آلوده، خشک شدن کند و …) می‌تواند نتایج مورفولوژی را مخدوش کند؛ بنابراین ثبت خطاها و اصلاح آن‌ها بخشی از برنامه کنترل کیفی هماتولوژی محسوب می‌شود.

۱۰. بعد از تهیه اسمیر، چه زمانی باید آن را رنگ‌آمیزی کنیم؟
بهتر است اسمیر پس از خشک شدن کامل، در کوتاه‌ترین زمان ممکن با روش استانداردی مثل رایت–گیمسا رنگ‌آمیزی شود تا از ایجاد آرتیفکت و تغییرات دژنراتیو جلوگیری گردد. برای جزئیات رنگ‌آمیزی می‌توانید به مقاله
روش رنگ آمیزی رایت گیمسا مراجعه کنید.

منابع برای مطالعه بیشتر درباره تهیه اسمیر خون محیطی

• دوره جامع آموزش تصویری هماتولوژی فصل پنج : آزمایش‌ های پایه‌ای خون و مغز استخوان
• روش رنگ آمیزی رایت گیمسا (Wright-Giemsa Staining Method): آموزش کامل مراحل، نکات و کنترل کیفی
• کنترل کیفی هماتولوژی