لنفوم چیست
لنفوم چیست؟ لنفوم نوعی سرطان سیستم لنفاوی است که از لنفوسیت‌ها (گلبول‌های سفید) شروع می‌شود. لنفوم شامل لنفوم هوچکین (با سلول رید-اشترنبرگ) و لنفوم غیرهوچکین (شایع‌تر با بیش از ۶۰ زیرنوع) می باشد . علائم لنفوم شامل تورم غدد، تب، تعریق شبانه، کاهش وزن است. بیماری لنفوم درمان پذیر است و درمان لنفوم شامل شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و ایمونوتراپی است که تشخیص زودهنگام کلید موفقیت درمان لنفوم است.
جهت عضویت در کانال آموزشی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:
فهرست مطالب
مقدمه: لنفوم چیست و سیستم لنفاوی چگونه کار می‌کند؟
لنفوم چیست ؟ لنفوم نوعی سرطان است که در سیستم لنفاوی بدن ایجاد می‌شود. سیستم لنفاوی بخشی حیاتی از سیستم ایمنی بدن انسان است و شامل شبکه‌ای پیچیده از غدد لنفاوی (که عمدتاً در نواحی مانند گردن، زیربغل، کشاله ران، شکم و سینه قرار دارند)، طحال، تیموس، مغز استخوان و عروق لنفاوی می‌شود. این سیستم مسئول تولید، گردش و فعال‌سازی لنفوسیت‌ها است؛ لنفوسیت‌ها نوعی گلبول سفید خون هستند که شامل سلول‌های B (تولیدکننده آنتی‌بادی) و سلول‌های T (مبارز مستقیم با عوامل خارجی مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها) می‌شوند. در حالت طبیعی، این سلول‌ها به طور منظم تکثیر و مرگ برنامه‌ریزی‌شده (آپوپتوز) دارند تا تعادل بدن حفظ شود. اما در لنفوم، جهش‌های ژنتیکی باعث می‌شود لنفوسیت‌ها به طور کنترل‌نشده تکثیر شوند، تجمع یابند و تومورهای بدخیم تشکیل دهند. این تومورها می‌توانند در یک ناحیه باقی بمانند یا به سراسر بدن گسترش یابند و عملکرد سیستم ایمنی را مختل کنند، که منجر به عفونت‌های مکرر و ضعف کلی بدن می‌شود.
انواع لنفوم: هوچکین و غیرهوچکین
لنفوم به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود که تفاوت‌های اساسی در ساختار سلولی، رفتار بیماری و پاسخ به درمان دارند. اولین دسته، لنفوم هوچکین است که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از کل موارد لنفوم را تشکیل می‌دهد. این نوع با حضور سلول‌های خاص و بزرگی به نام سلول‌های رید-اشترنبرگ مشخص می‌شود؛ این سلول‌ها از نظر میکروسکوپی بزرگ هستند، دارای دو هسته یا بیشتر به شکل چشم جغدی هستند و از سلول‌های B جهش‌یافته منشأ می‌گیرند. لنفوم هوچکین اغلب در افراد جوان بین ۱۵ تا ۳۵ سال یا افراد مسن‌تر از ۵۵ سال دیده می‌شود و معمولاً از یک گروه غدد لنفاوی شروع شده و به صورت منظم به نواحی مجاور گسترش می‌یابد. پیش‌آگهی این نوع بسیار خوب است و با درمان‌های استاندارد، نرخ بقای پنج‌ساله بیش از ۸۵ درصد است، به ویژه اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود.
دسته دوم و شایع‌تر، لنفوم غیرهوچکین است که بیش از ۸۵ درصد موارد را شامل می‌شود و تنوع بسیار بالایی دارد؛ بیش از ۶۰ زیرنوع مختلف شناسایی شده است. برخلاف هوچکین، سلول‌های رید-اشترنبرگ در آن وجود ندارد و منشأ آن می‌تواند از سلول‌های B، T یا حتی سلول‌های NK (کشنده طبیعی) باشد. برخی زیرنوع‌ها مانند لنفوم فولیکولار آهسته‌رشد (indolent) هستند و ممکن است سال‌ها بدون علائم شدید پیشرفت کنند، در حالی که انواع تهاجمی مانند لنفوم دیفیوز بزرگ B-cell (DLBCL) یا لنفوم Burkitt بسیار سریع تکثیر می‌شوند و نیاز به درمان فوری دارند. لنفوم غیرهوچکین بیشتر در افراد بالای ۶۰ سال رخ می‌دهد و می‌تواند در هر جایی از بدن، حتی خارج از غدد لنفاوی مانند پوست، معده یا مغز، شروع شود.
علل و عوامل خطر ابتلا به لنفوم
علت دقیق ابتلا به لنفوم هنوز کاملاً مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و ایمنی در آن نقش دارند. عفونت‌های ویروسی مانند ویروس Epstein-Barr (که عامل بیماری مونونوکلئوز عفونی است و با لنفوم هوچکین و برخی غیرهوچکین مرتبط است)، ویروس HIV (که سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند)، هپاتیت C یا باکتری هلیکوباکتر پیلوری (در لنفوم معده) می‌توانند جهش‌های سلولی ایجاد کنند. ضعف سیستم ایمنی، مانند آنچه در بیماران پس از پیوند عضو (به دلیل داروهای سرکوب‌کننده ایمنی)، افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید، یا بیماران HIV/AIDS رخ می‌دهد، خطر را افزایش می‌دهد. عوامل ژنتیکی شامل جهش‌هایی در ژن‌هایی مانند BCL-2 یا MYC است و سابقه خانوادگی می‌تواند نقش داشته باشد. از نظر محیطی، قرارگیری طولانی‌مدت در معرض مواد شیمیایی مانند بنزن (در صنایع نفت و پلاستیک)، آفت‌کش‌های کشاورزی، رنگ‌ها یا حتی پرتودرمانی و شیمی‌درمانی قبلی برای سرطان‌های دیگر، چاقی، سیگار کشیدن و رژیم غذایی نامناسب نیز عوامل خطر محسوب می‌شوند. مردان کمی بیشتر از زنان مبتلا می‌شوند و سن بالا یکی از ریسک‌های اصلی است.
علائم و نشانه‌های لنفوم چیست
علائم لنفوم اغلب نامحسوس شروع می‌شوند و ممکن است با عفونت‌های معمولی اشتباه گرفته شوند. شایع‌ترین علامت، تورم بدون درد غدد لنفاوی است که معمولاً در گردن، زیربغل یا کشاله ران احساس می‌شود و برخلاف تورم عفونی، با آنتی‌بیوتیک‌ها کوچک نمی‌شود. گروهی از علائم به نام علائم B شامل تب مداوم (بالای ۳۸ درجه بدون دلیل)، تعریق شبانه شدید (به حدی که لباس و ملافه خیس شود) و کاهش وزن ناخواسته بیش از ۱۰ درصد وزن بدن در شش ماه است. بیماران اغلب از خستگی مزمن، خارش شدید پوست در سراسر بدن (بدون جوش)، تنگی نفس یا سرفه مزمن (اگر ریه درگیر باشد)، درد شکمی، نفخ یا اسهال (در درگیری دستگاه گوارش) و عفونت‌های مکرر به دلیل ضعف ایمنی شکایت دارند. در مراحل پیشرفته، کم‌خونی، کبودی آسان یا خونریزی ممکن است رخ دهد.
تشخیص لنفوم: بیوپسی، تصویربرداری و آزمایش‌ها
تشخیص لنفوم نیاز به رویکرد گام‌به‌گام دارد. ابتدا پزشک با معاینه فیزیکی غدد لنفاوی را بررسی می‌کند. آزمایش خون کامل (CBC) برای شمارش سلول‌های خونی، سطح LDH (که در سرطان بالا می‌رود) و تست‌های عملکرد کبد و کلیه انجام می‌شود. تصویربرداری پیشرفته مانند سی‌تی اسکن، پت اسکن (که فعالیت متابولیکی تومور را نشان می‌دهد) یا ام‌آرآی برای نقشه‌برداری گسترش بیماری ضروری است. اما تشخیص قطعی با بیوپسی است؛ نمونه‌ای از غده لنفاوی یا بافت مشکوک برداشته شده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. تست‌های ایمونوهیستوشیمی برای شناسایی پروتئین‌های خاص روی سلول‌ها (مانند CD20 در سلول‌های B) و تست‌های ژنتیکی مانند FISH یا NGS برای جهش‌ها استفاده می‌شود. در بسیاری موارد، بیوپسی مغز استخوان برای بررسی درگیری آن انجام می‌گیرد.
لنفوم چیست
مراحل بیماری لنفوم چیست (Staging)
مراحل بیماری (staging) بر اساس سیستم Ann Arbor تعیین می‌شود: مرحله ۱ محدود به یک ناحیه لنفاوی است، مرحله ۲ دو یا چند ناحیه در یک سمت دیافراگم را درگیر می‌کند، مرحله ۳ هر دو سمت دیافراگم را شامل می‌شود و مرحله ۴ به اندام‌های خارج لنفاوی مانند کبد، ریه یا مغز استخوان گسترش یافته است. حرف A نشان‌دهنده عدم وجود علائم B و حرف B حضور آنهاست؛ حرف E برای درگیری خارج لنفاوی اضافه می‌شود.
درمان لنفوم چیست: شیمی‌درمانی، ایمونوتراپی و پیوند
درمان لنفوم کاملاً شخصی‌سازی‌شده است و به نوع، مرحله، سن بیمار، سلامت کلی و زیرنوع بستگی دارد. برای مراحل اولیه هوچکین، ترکیب شیمی‌درمانی (مانند رژیم ABVD شامل آدریامایسین، بلئومایسین، وین‌بلاستین و داکاربازین) با پرتودرمانی اغلب کافی است. در لنفوم غیرهوچکین تهاجمی، رژیم CHOP (سیکلوفسفامید، دوکسوروبیسین، وینکریستین، پردنیزون) همراه با ریتوکسیماب (آنتی‌بادی مونوکلونال ضد CD20) استاندارد طلایی است. ایمونوتراپی‌های پیشرفته مانند مهارکننده‌های چک‌پوینت (پمبرولیزوماب) یا درمان هدفمند با داروهایی مانند ایبروتینیب (مهارکننده BTK برای لنفوم مانتل سل) در موارد مقاوم استفاده می‌شود. در بیماران جوان با عود بیماری، پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ (از خود بیمار) یا آلوژنیک (از اهداکننده) می‌تواند curative باشد. نوآوری اخیر، درمان CAR-T cell است که سلول‌های T بیمار را در آزمایشگاه مهندسی کرده و برای حمله مستقیم به سلول‌های سرطانی برنامه‌ریزی می‌کنند؛ این روش برای برخی لنفوم‌های مقاوم معجزه‌آسا بوده و نرخ پاسخ بیش از ۸۰ درصد دارد. مراقبت حمایتی شامل واکسیناسیون، آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه، ترانسفوزیون خون و مدیریت عوارض مانند تهوع از شیمی‌درمانی ضروری است.
نکته ی مهم برای بیماران: لنفوم قابل درمان است! خبر خوب اینه که لنفوم یکی از سرطان‌هاییه که اغلب کاملاً درمان می‌شه یا حداقل برای سال‌ها کنترل می‌شه. اگر زود تشخیص داده بشه، شانس بهبودی کامل (حتی بدون بازگشت بیماری) خیلی بالاست – مثلاً بیش از ۹۰ درصد در هوچکین اولیه. درمان‌ها مثل شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی ممکنه سخت باشن و عوارضی مثل خستگی یا ریزش مو داشته باشن، اما پزشکان داروهایی برای کنترلشون می‌دن. با درمان‌های جدید مثل CAR-T، حتی موارد پیشرفته هم امید زیادی دارن. مهم‌ترین کار: به دکتر اعتماد کن، درمان رو کامل کن و پیگیری‌های منظم رو فراموش نکن. خیلی‌ها بعد از لنفوم زندگی عادی و سالمی دارن!
پیشگیری، پیگیری و نرخ بقا در لنفوم
نرخ بقا بسته به عوامل مختلف متفاوت است: برای هوچکین بیش از ۹۰ درصد در مراحل اولیه، و برای غیرهوچکین از ۵۰ درصد در انواع تهاجمی پیشرفته تا نزدیک ۹۰ درصد در indolent. پیشگیری مستقیم ممکن نیست، اما کاهش ریسک با واکسیناسیون علیه ویروس‌های پرخطر (مانند HPV یا هپاتیت)، سبک زندگی سالم شامل ورزش منظم، رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات، اجتناب از سیگار و الکل، و غربالگری منظم در افراد پرخطر (مانند بیماران HIV) توصیه می‌شود. پس از درمان، پیگیری طولانی‌مدت با معاینات دوره‌ای، تصویربرداری و آزمایش خون برای تشخیص زودهنگام عود حیاتی است. لنفوم با پیشرفت‌های پزشکی مدرن اغلب قابل کنترل، درمان یا حتی cure کامل است، اما تشخیص زودهنگام و مشاوره با متخصص هماتولوژی-انکولوژی نقش کلیدی در موفقیت دارد. اگر علائمی مشکوک دارید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
سوالات رایج درباره لنفوم چیست
۱. لنفوم چیست و آیا مسری است؟
لنفوم سرطان سیستم لنفاوی است و مسری نیست؛ از سلول‌های ایمنی بدن شروع می‌شود.
۲. تفاوت لنفوم هوچکین و غیرهوچکین چیست؟
هوچکین با سلول رید-اشترنبرگ و پیش‌آگهی بهتر؛ غیرهوچکین شایع‌تر و متنوع‌تر بدون این سلول.
۳. شایع‌ترین علائم لنفوم چیست؟
تورم غدد لنفاوی بدون درد، تب، تعریق شبانه، کاهش وزن و خستگی.
۴. آیا لنفوم قابل درمان است؟
بله، بسیاری موارد با شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و ایمونوتراپی درمان می‌شوند؛ نرخ بقا بالا.
۵. عوامل خطر لنفوم چیست؟
عفونت‌های ویروسی (EBV، HIV)، ضعف ایمنی، مواد شیمیایی، سن بالا و ژنتیک.
۶. چگونه لنفوم تشخیص داده می‌شود؟
با بیوپسی غده لنفاوی، تصویربرداری (CT/PET) و آزمایش خون.
۷. مراحل لنفوم چگونه تعیین می‌شود؟
بر اساس سیستم Ann Arbor: از مرحله ۱ (محلی) تا ۴ (گسترش‌یافته).
۸. درمان‌های جدید لنفوم چیست؟
CAR-T cell therapy، ریتوکسیماب و مهارکننده‌های هدفمند مانند ایبروتینیب.
۹. نرخ بقای لنفوم چقدر است؟
هوچکین بیش از ۸۵-۹۰%؛ غیرهوچکین ۵۰-۹۰% بسته به نوع.
۱۰. چگونه از لنفوم پیشگیری کنیم؟
واکسیناسیون، سبک زندگی سالم، اجتناب از عوامل محیطی پرخطر.