رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل | آموزش کامل کنترل کیفی در آزمایشگاه


رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل | آموزش کامل کنترل کیفی در آزمایشگاه

رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل شامل وارد کردن داده‌های کنترل کیفی، محاسبه میانگین (Mean) و انحراف معیار (SD)، رسم نمودار خطی، افزودن خطوط ±1SD، ±2SD، ±3SD و تحلیل نتایج بر اساس قوانین لویی جنینگ و قوانین وستگارد است. در این مقاله، به صورت گام‌به‌گام یاد می‌گیرید چگونه نمودار Levey-Jennings را در Excel طراحی کنید، انواع خطاهای سیستماتیک و تصادفی را تشخیص دهید و از این نمودار برای تضمین کیفیت نتایج آزمایشگاهی استفاده کنید.

جهت عضویت در کانال آموزشی هماتولوژی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:

https://t.me/hematology_education


🚀 عضویت در کانال تلگرام

نکته مهم در کنترل کیفی آزمایشگاه:
بدون استقرار کنترل کیفی مؤثر، حتی پیشرفته‌ترین تجهیزات نیز نمی‌توانند تضمین‌کننده صحت نتایج باشند. فرهنگ کیفیت باید در تمام سطوح آزمایشگاه نهادینه شود.

به منظور مطالعه ی جامع در مورد کنترل کیفی در بخش های مختلف آزمایشگاه به لینک های زیر مراجعه کنید:


کنترل کیفی هماتولوژی


کنترل کیفی تست های انعقادی


کنترل کیفی بیوشیمی


کنترل کیفی میکروب شناسی


کنترل کیفی آزمایش ادرار

مقدمه

در این مقدمه، به اهمیت رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل، نقش آن در کنترل کیفی داخلی (IQC) و جایگاه آن در سیستم‌های تضمین کیفیت در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی می‌پردازیم تا دید روشنی برای ادامه مقاله داشته باشید.

کنترل کیفی داخلی (IQC) یکی از اصلی‌ترین ارکان تضمین کیفیت در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی است و نمودار لویی جنینگ (Levey-Jennings) مهم‌ترین ابزار برای تحلیل دقیق نتایج کنترل کیفی به‌شمار می‌آید. این نمودار با نمایش نتایج QC در طول زمان و مقایسه آن با میانگین و انحراف معیار، به مسئول فنی کمک می‌کند تا:

  • پایداری دستگاه را بررسی کند
  • رانش (Drift) یا شیفت (Shift) نتایج را تشخیص دهد
  • خطاهای سیستماتیک و رندوم را شناسایی کند
  • نیاز به کالیبراسیون یا سرویس دستگاه را تعیین کند
  • از گزارش نتایج نادرست به بیماران جلوگیری کند

اگرچه بسیاری از دستگاه‌های مدرن دارای نرم‌افزارهای اختصاصی QC هستند، اما اکسل (Microsoft Excel) همچنان یکی از قدرتمندترین، ساده‌ترین و دقیق‌ترین ابزارها برای رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل است.
در این مقاله یک آموزش جامع شامل نحوه واردکردن داده‌ها، محاسبه میانگین و SD، رسم نمودار، اعمال قوانین وستگارد و تحلیل تخصصی خطاها ارائه شده است.

۱. نمودار لویی جنینگ چیست و چه کاربردی دارد؟

در این بخش از مقاله رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل، ابتدا خود نمودار Levey-Jennings و کاربرد آن در کنترل کیفی داخلی آزمایشگاه را معرفی می‌کنیم تا بدانیم دقیقاً در حال رسم چه نوع نموداری هستیم.

نمودار لویی جنینگ یک نمودار خطی است که برای پایش روند کیفیت نتایج کنترل کیفی در طول زمان طراحی شده است. در این نمودار:

  • محور افقی (X): تاریخ یا شماره آزمایش (Run Number)
  • محور عمودی (Y): مقدار به‌دست‌آمده از QC
  • خطوط اصلی: میانگین (Mean)، ±1 SD، ±2 SD، ±3 SD

این خطوط محدوده‌های هشدار و خطا را تعریف می‌کنند و امکان تحلیل رفتار دستگاه، کیت و فرآیند اندازه‌گیری را فراهم می‌سازند.

کاربردهای اصلی نمودار لویی جنینگ در کنترل کیفی

کاربرد این نمودار در عمل بسیار گسترده است و تقریباً در تمام بخش‌های آزمایشگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از مهم‌ترین کاربردهای نمودار لویی جنینگ عبارتند از:

  • نظارت روزانه بر عملکرد دستگاه
  • تشخیص خطاهای ناگهانی و تدریجی در سیستم اندازه‌گیری
  • بررسی کیفیت معرف‌ها و Lot جدید
  • تحلیل روند Drift در آزمایش‌های حساس مانند PT و PTT
  • بررسی صحت Pipetting در بیوشیمی
  • پایش QC چندسطحی (Low, Normal, High)
  • تشخیص خطای اپراتور و خطاهای انسانی در فرآیند آزمایش

وقتی رسم نمودار لویی جنینگ در اکسل به‌صورت اصولی انجام شود، این نمودار تبدیل به یک ابزار روزانه برای تصمیم‌گیری در مورد پذیرش یا رد نتایج آزمایش می‌شود.

۲. موارد مورد نیاز برای رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل

برای اینکه بتوانید رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل را به‌صورت صحیح انجام دهید، ابتدا باید داده‌ها و اطلاعات لازم برای کنترل کیفی را آماده کنید.

برای رسم نمودار لویی جنینگ در اکسل، باید اطلاعات زیر را داشته باشید:

  • نتایج روزانه QC (ترجیحاً حداقل ۲۰ نتیجه اولیه)
  • مقدار میانگین (Target Mean)
  • انحراف معیار (SD) درج‌شده در شناسنامه QC یا محاسبه شده از نتایج واقعی
  • Microsoft Excel 2010 یا بالاتر

بهترین روش تعیین Mean و SD برای کنترل کیفی

طبق استاندارد CLSI EP15 و CLIA:

  • حداقل ۲۰ نتیجه پیوسته از QC یک سطح ثبت کنید.
  • از شرایط واقعی آزمایشگاه (Real World) استفاده کنید، نه فقط شرایط ایده‌آل.
  • سپس میانگین و SD واقعی آزمایشگاه را محاسبه کنید.

میانگین کارخانه‌های تولیدکننده کنترل کیفی، فقط برای شروع کار مناسب است و با گذشت زمان باید میانگین و SD بر اساس داده‌های واقعی شما در آزمایشگاه به‌روز شود.

۳. نحوه وارد کردن داده‌ها جهت رسم نمودار کنترل کیفی در اکسل

یکی از مهم‌ترین مراحل در رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل، واردکردن صحیح داده‌های کنترل کیفی در شیت Excel است. کوچک‌ترین اشتباه در ورود داده‌ها می‌تواند کل نمودار و تحلیل را مخدوش کند.

یک شیت جدید ایجاد کرده و ستون‌های زیر را وارد کنید:

| تاریخ | نتیجه QC | میانگین | SD |

در صورت نیاز به محاسبه Mean و SD از نتایج اولیه:

فرمول Mean در اکسل

=AVERAGE(B2:B21)

فرمول SD در اکسل

=STDEV.S(B2:B21)

توجه داشته باشید که:

  • از STDEV.S استفاده کنید، نه STDEV.P.
  • STDEV.P برای جمعیت کامل است، در حالی که STDEV.S برای نمونه مناسب‌تر است.

بهترین روش برای تعیین میانگین و SD طبق CLSI EP15 این است که حداقل ۲۰ نتیجه از QC سطح یک را در روزهای مختلف ثبت کنید و سپس میانگین و SD را محاسبه کنید.

۴. آموزش رسم نمودار لویی جنینگ در اکسل – گام به گام

در این قسمت، نحوه رسم نمودار لویی جنینگ در اکسل را به‌صورت مرحله‌به‌مرحله توضیح می‌دهیم تا بتوانید برای هر پارامتر آزمایشگاهی نمودار کنترل کیفی استاندارد داشته باشید.

گام ۱: انتخاب داده‌ها

ستون تاریخ و نتایج QC را انتخاب کنید. این دو ستون محورهای اصلی نمودار Levey-Jennings را تشکیل می‌دهند.

گام ۲: ایجاد نمودار

از مسیر زیر در Excel استفاده کنید:

Insert → Line Chart → Line with Markers

یک نمودار خطی ایجاد می‌شود که نقاط QC را در طول زمان نشان می‌دهد.

گام ۳: افزودن خطوط میانگین و SD

ستون‌هایی برای Mean و ±SD ایجاد کنید:

  • Mean
  • +1SD
  • –1SD
  • +2SD
  • –2SD
  • +3SD
  • –3SD

هرکدام از این ستون‌ها باید با فرمول مناسب (تکرار Mean ± SD) برای تمام ردیف‌ها پر شوند.

گام ۴: اضافه کردن سری‌ها به نمودار

هر ستون را به‌عنوان یک سری جدید به نمودار اضافه کنید تا خطوط Mean و SD در نمودار نمایش داده شوند.

گام ۵: تنظیم ظاهر نمودار

برای خوانایی بهتر نمودار لویی جنینگ در اکسل، تنظیمات زیر را انجام دهید:

  • خطوط SD را نقطه‌چین کنید.
  • Mean را به صورت خط پررنگ و صاف نمایش دهید.
  • نقاط QC (Markers) را بزرگ‌تر انتخاب کنید.
  • عنوان نمودار را دقیق وارد کنید (مثلاً: Levey-Jennings Chart – Glucose Level 1).
  • Legend نمودار را مرتب و واضح تنظیم کنید.

با انجام این مراحل، شما یک نمودار استاندارد برای رسم نمودار لویی جنینگ در اکسل خواهید داشت که آماده تحلیل با قوانین لویی جنینگ و وستگارد است.

رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل

رسم نمودار لوی جنینگز حاصل از کنترل کیفی داخلی تست PT

۵. تحلیل نمودار: قوانین لویی جنینگ

پس از رسم نمودار لویی جنینگ در اکسل، نوبت به تحلیل نمودار می‌رسد. در این بخش قوانین لویی جنینگ را به‌عنوان مقدمه‌ای برای درک بهتر قوانین وستگارد بررسی می‌کنیم.

قوانین لویی جنینگ مسیر تشخیص اولیه خطا هستند و الگوهای غیرطبیعی در نمودار کنترل کیفی را مشخص می‌کنند.

۱. روند (Trend)

وقتی نتایج به‌صورت یکنواخت بالا یا پایین می‌روند، یعنی روند (Trend) در نمودار دیده می‌شود.

علت‌های احتمالی:

  • کهنه شدن معرف
  • ناپایداری دمای دستگاه
  • کثیف بودن کووت‌ها یا لامپ فتومتر
  • مشکلات تدریجی در عملکرد دستگاه

۲. شیفت (Shift)

وقتی نتایج ناگهان به محدوده جدید منتقل می‌شوند و در اطراف یک سطح جدید متمرکز می‌گردند، شیفت رخ داده است.

علت‌های احتمالی:

  • تعویض کالیبراسیون
  • تغییر Lot معرف
  • خطای اپراتور در آماده‌سازی کنترل

۳. نتایج خارج از ±2SD و ±3SD

نقاطی که خارج از ±2SD یا ±3SD قرار می‌گیرند، نشانه وجود خطای معنی‌دار هستند و باید به‌صورت جدی بررسی شوند.

این تحلیل اولیه لویی جنینگ، پایه اجرای قوانین دقیق‌تر مانند قوانین وستگارد است که در بخش بعدی به‌صورت جدول کامل ارائه می‌شود.

۶. جدول قوانین وستگارد

قوانین وستگارد یکی از مهم‌ترین استانداردهای کنترل کیفی در آزمایشگاه‌هاست و تکمیل‌کننده تحلیل نمودار لویی جنینگ در اکسل به‌شمار می‌آید. در این بخش، یک جدول بسیار کامل از قوانین وستگارد به همراه علت وقوع خطا و اقدام اصلاحی ارائه می‌شود.

قوانین وستگارد مجموعه‌ای از قواعد آماری هستند که برای پایش عملکرد کنترل کیفی (QC) و تشخیص خطاهای سیستماتیک و تصادفی در آزمایشگاه طراحی شده‌اند. این قوانین توسط دکتر James Westgard و بر اساس اصول Six Sigma و CLSI C24-A3 تدوین شده‌اند.

هدف قوانین وستگارد این است که:

  • خطاهای تصادفی (Random Error) را تشخیص دهد
  • خطاهای سیستماتیک (Systematic Error) را شناسایی کند
  • از گزارش نتایج غلط به بیمار جلوگیری کند
  • شرایط نیاز به کالیبراسیون مجدد را مشخص کند
  • شرایط نیاز به توقف کار را مشخص کند

جدول قوانین وستگارد به شرح زیر است

قانون نشانه مفهوم قانون نوع خطا علت احتمالی (Root Cause) اقدام اصلاحی مثال از آزمایشگاه
1 2s یک نقطه خارج از ±2 SD هشدار اولیه — تغییرات جزئی دما/اپراتور/محلول بررسی مجدد QC، نیاز به توقف ندارد یک نتیجه گلوکز در +2SD
1 3s یک نقطه خارج از ±3 SD خطای قطعی Random Error مشکل پیپت، حباب، حجم‌دهی اشتباه تکرار QC، بررسی سمپلر، توقف گزارش PT خارج از محدوده 3SD
2 2s دو نقطه متوالی در یک سمت و خارج از ±2 SD خطای سیستماتیک Systematic Error رانش معرف، تغییر کالیبراسیون کالیبراسیون، تعویض Reagent Hb دو روز پشت سر هم بالاتر از ۲SD
R 4s اختلاف ۴ SD بین دو نتیجه پشت‌سرهم خطای تصادفی شدید Random Error خراب بودن سرسمپلر، گرفتگی نیدل سرویس مکانیکی، تست مجدد QC اختلاف ۴SD بین QC1 و QC2
4 1s چهار نقطه متوالی در یک سمت Mean و خارج از ۱SD Bias سیستماتیک Systematic Error تغییر پایدار دستگاه، Drift کالیبراسیون مجدد، بررسی Stability کراتینین ۴ بار پشت سر هم بالاتر از Mean
10x ده نقطه پیوسته در یک سمت Mean Bias پایدار Systematic Error تغییر بلندمدت دستگاه یا معرف نیاز به Recalibration فوری نتایج کنترل LDL همگی یک سمت Mean
7T / 8T هفت یا هشت نقطه روند افزایشی یا کاهشی Trend Systematic Drift کهنه شدن معرف، خرابی کووت تعویض معرف، سرویس روند افزایشی تدریجی AST
2 of 3 2s ۲ از ۳ نتیجه خارج از ±2 SD هشدار جدی Systematic نقص Reagent lot، تغییر دما بررسی Lot، کالیبراسیون کنترل TSH در دو سطح خراب
3 1s سه نقطه متوالی در ±1SD تغییر کوچک اما سیستماتیک Systematic اختلاف اپراتور، شرایط محیطی بررسی شرایط محیط هموگلوبین سه روز نزدیک 1SD
6x شش نقطه متوالی در یک سمت Mean Bias خفیف Systematic تغییر آرام دستگاه بررسی کالیبراسیون کنترل WBC شش نوبت یک سمت
12x ۱۲ نقطه پشت‌سرهم در یک سمت Mean Bias پایدار Systematic خرابی تنظیمات دستگاه فورا Recalibrate کنترل Triglyceride ۱۲ بار یک سمت
15x پانزده نقطه نزدیک Mean فقدان تنوع، SD اشتباه Random/Systematic خطا در SD، میانگین اشتباه محاسبه دوباره Mean و SD QC بدون پراکندگی غیرطبیعی

نسخه متنی جدول وستگارد (برای کپی در Word)

برای راحتی کاربران، نسخه متنی جدول قوانین وستگارد که به سادگی قابل کپی و پیست در Word یا سایر نرم‌افزارهای واژه‌پرداز است، در ادامه آورده شده است:

قانون | نشانه | مفهوم | نوع خطا | علت احتمالی | اقدام اصلاحی | مثال
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
1_2s | یک نقطه خارج ±2SD | هشدار اولیه | — | تغییر جزئی شرایط | بررسی مجدد QC | گلوکز نزدیک 2SD
1_3s | یک نقطه خارج ±3SD | خطای قطعی | Random | مشکل مکش/پیپت | توقف کار، تکرار QC | PT خارج 3SD
2_2s | دو نقطه متوالی خارج ±2SD | خطای سیستماتیک | Systematic | رانش معرف یا کالیبراسیون | کالیبراسیون مجدد | Hb دو روز پشت هم
R_4s | اختلاف ۴ SD بین دو نتیجه | خطای تصادفی شدید | Random | سمپلر خراب | سرویس دستگاه | اختلاف ۴SD بین QCها
4_1s | ۴ نقطه خارج 1SD در یک سمت | Bias سیستماتیک | Systematic | Drift دستگاه | Recalibration | کراتینین ۴ بار بالا
10x | ۱۰ نقطه یک سمت Mean | Bias پایدار | Systematic | تغییر بلندمدت | Recalibration فوری | LDL ده بار یک سمت
7T | ۷ نقطه روند افزایشی/کاهشی | Trend | Systematic | کهنه شدن معرف | تعویض معرف | روند AST
2 of 3 2s | ۲ نقطه از ۳ نقطه خارج ۲SD | هشدار جدی | Systematic | مشکل Lot | تغییر Lot | TSH دو سطح خراب
3_1s | ۳ نقطه پیوسته در ۱SD | خطای خفیف | Systematic | شرایط محیطی | بررسی محیط | Hb سه روز پشت هم
6x | ۶ نقطه یک سمت Mean | Bias خفیف | Systematic | Drift آرام | بررسی کالیبراسیون | کنترل WBC
12x | ۱۲ نقطه یک سمت Mean | Bias شدید | Systematic | خرابی تنظیمات | Recalibration سریع | تری‌گلیسرید
15x | ۱۵ نقطه نزدیک Mean | SD اشتباه | Random/Systematic | محاسبه غلط SD | تصحیح SD | QC بدون پراکندگی

۷. انواع نمودار کنترل کیفیت در آزمایشگاه

در کنار رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل، آشنایی با سایر انواع نمودارهای کنترل کیفیت می‌تواند به درک عمیق‌تر رفتار سیستم اندازه‌گیری کمک کند.

برای سئو و پوشش جستجوهای کاربران، در این بخش کامل‌ترین دسته‌بندی از نمودارهای کنترلی در آزمایشگاه ارائه می‌شود:

  • Levey-Jennings Chart: پایه و اساس کنترل کیفی داخلی.
  • Westgard Multirule QC Chart: نمایش قوانین وستگارد روی نمودار.
  • Trend Chart: تحلیل تغییرات بلندمدت نتایج QC.
  • Bias Chart: نشان‌دهنده فاصله میانگین واقعی آزمایشگاه از میانگین هدف.
  • Moving Average Chart (MA): مناسب برای آزمایش‌های پرحجم مانند Hb، WBC، ALT، AST.
  • Total Allowable Error (TEa) Chart: مقایسه انحراف نتایج با حداکثر خطای مجاز.

با ترکیب این نمودارها و رسم نمودار لویی جنینگ در اکسل، می‌توان سیستم جامعی از تضمین کیفیت (Quality Assurance) در آزمایشگاه ایجاد کرد.

۸. خطاهای رایج در رسم نمودار لویی جنینگ در اکسل

در این بخش، به خطاهای رایج کاربران هنگام رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل و تحلیل کنترل کیفی می‌پردازیم؛ دانستن این خطاها کمک می‌کند از اشتباهات تکراری جلوگیری شود.

۱. استفاده از میانگین کارخانه برای مدت طولانی

میانگین کارخانه (Value Assigned) معمولاً با شرایط واقعی آزمایشگاه متفاوت است. این میانگین فقط برای شروع کار مناسب است و بعد از ثبت تعداد کافی نتیجه QC (حداقل ۲۰–۳۰ عدد)، باید میانگین واقعی آزمایشگاه محاسبه شود.

۲. استفاده از SD اشتباه

SD کارخانه همیشه کمتر از SD واقعی است. اگر SD غیرواقعی و خیلی کم انتخاب شود، فعال شدن مکرر قوانین وستگارد رخ می‌دهد و سیستم عملاً غیرقابل استفاده می‌شود.

۳. اشتباه در واردکردن داده‌ها

خطا در ثبت QC (تاریخ اشتباه، جابه‌جایی سطح کنترل، اشتباه تایپی در عدد) بسیار رایج است و می‌تواند نمودار را به‌شدت مخدوش کند.

۴. رسم نکردن خطوط SD

برخی کاربران فقط Mean را روی نمودار رسم می‌کنند که اشتباه است. بدون خطوط ±1SD، ±2SD و ±3SD امکان اجرای صحیح قوانین لویی جنینگ و وستگارد وجود ندارد.

۵. تحلیل نکردن الگوها

نمودار لویی جنینگ بدون تحلیل الگوها (Trend، Shift، Bias) عملاً استفاده زیادی ندارد. مهم این است که بعد از رسم نمودار، قوانین را به‌صورت منظم و سیستماتیک بررسی کنیم.

۹. نقش نمودار لویی جنینگ در بخش‌های مختلف آزمایشگاه

نمودار لویی جنینگ و رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل تنها مختص یک بخش از آزمایشگاه نیست؛ بلکه در اکثر بخش‌ها و رشته‌های مختلف کاربرد دارد.

۱. هماتولوژی

در بخش هماتولوژی، برای پارامترهای زیر می‌توان از نمودار لویی جنینگ استفاده کرد:

  • RBC، Hb، Hct، MCV، MCHC، WBC، PLT
  • Reticulocyte و پارامترهای پیشرفته‌تر CBC

دستگاه‌های CBC حساس به دما و وضعیت لیزر هستند. Drift در پارامترهای RBC Index رایج است و با نمودار Levey-Jennings به‌راحتی قابل تشخیص است.

۲. بیوشیمی

برای پارامترهایی مانند:

  • GGT، ALT، AST، ALP، Bilirubin، Glucose، Urea، Creatinine

رانش معرف‌ها و تغییرات تدریجی در کالیبراسیون با رسم نمودار لویی جنینگ در اکسل به‌خوبی دیده می‌شود.

۳. انعقاد

پارامترهای انعقادی مانند PT، INR، PTT، Fibrinogen بسیار حساس به دما و کیفیت پلاسمای کنترل هستند. برای این تست‌ها:

  • استفاده از دو سطح کنترل (Normal و Pathologic) توصیه می‌شود.
  • به‌کارگیری قوانین چندقاعده‌ای (Multirule) ضروری است.

۴. هورمون‌شناسی (ECLIA/CLIA/ELISA)

در تست‌های هورمونی، Drift طولانی‌مدت و تغییرات تدریجی سیگنال بسیار شایع است. استفاده از سه سطح کنترل (Low, Normal, High) و رسم نمودار لویی جنینگ در اکسل به تشخیص این تغییرات کمک می‌کند.

۵. ایمنی‌شناسی و بانک خون

در مباحث ایمنی‌شناسی، QC تست‌های سریع و در بانک خون، کنترل کیفیت روش‌های سل تایپ و بک تایپ نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به مقاله آموزشی زیر مراجعه کنید:

روش انجام سل تایپ و بک تایپ در آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی

۱۰. سوالات پرتکرار درباره رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل

در این بخش به رایج‌ترین سوالات کاربران و مسئولین فنی در مورد رسم نمودار لویی جنینگ در اکسل و استفاده از آن در کنترل کیفی آزمایشگاه پاسخ می‌دهیم.

۱. چرا استفاده از نمودار لویی جنینگ ضروری است؟

زیرا تنها ابزار استاندارد برای بررسی پایداری روزانه دستگاه است و به آزمایشگاه امکان می‌دهد مشکلات را قبل از تأثیرگذاری بر نتایج بیماران تشخیص دهد. این نمودار کمک می‌کند:

  • رانش معرف
  • نقص سمپلر
  • خطای اپراتور
  • تغییرات محیطی
  • خطای اتفاقی دستگاه

را حتی قبل از بروز در نتایج بیماران تشخیص دهیم و اقدامات اصلاحی را به‌موقع انجام دهیم.

۲. تفاوت میان قوانین لویی جنینگ و وستگارد چیست؟

قوانین لویی جنینگ ساده و توصیفی هستند و بیشتر برای تشخیص الگوهای کلی مثل Trend و Shift به‌کار می‌روند، درحالی‌که قوانین وستگارد مجموعه‌ای از قوانین آماری و دقیق هستند که برای تصمیم‌گیری عددی در مورد پذیرش یا رد نتایج QC طراحی شده‌اند.

به بیان دیگر:

  • لویی جنینگ → تشخیص بصری الگوها
  • وستگارد → تعیین خطا با معیارهای عددی

۳. بهترین روش تعیین Mean و SD چیست؟

بهترین روش طبق CLSI این است که:

  • ۲۰ نتیجه روزانه از QC در شرایط واقعی ثبت کنید.
  • نتایج را بدون حذف سلیقه‌ای Outlierها تحلیل کنید.
  • از روش‌های Robust برای محاسبه میانگین و SD استفاده کنید.

میانگین کارخانه فقط موقتی است و با گذشت زمان باید با میانگین واقعی آزمایشگاه جایگزین شود.

۴. چه زمانی باید کار دستگاه را متوقف کنیم؟

وقتی قوانین زیر فعال شود:

  • 1_3s
  • 2_2s
  • 4_1s
  • 10x
  • یا هر الگویی که نشان‌دهنده Bias شدید باشد.

در این موارد تا زمان شناسایی علت و رفع مشکل، نباید نتایج بیماران گزارش شود.

۵. چگونه بفهمیم خطا سیستماتیک است؟

با مشاهده الگوهای زیر:

  • Trend (روند افزایشی یا کاهشی)
  • Shift (شیفت ناگهانی)
  • 10x (ده نقطه در یک سمت Mean)
  • 4_1s (چهار نقطه در یک سمت و خارج از ۱SD)
  • 6x (شش نقطه متوالی در یک سمت Mean)

این خطاها معمولاً ناشی از تغییرات تدریجی دستگاه، معرف، کالیبراسیون یا شرایط محیطی هستند.

۶. چرا SD واقعی همیشه بیشتر از SD کارخانه است؟

زیرا SD کارخانه در شرایط ایده‌آل تولیدی و کنترل‌شده محاسبه شده است، اما SD واقعی آزمایشگاه تحت تاثیر عوامل مختلفی مثل:

  • تغییر دما و رطوبت
  • نوع و کیفیت نمونه‌ها
  • خطای اپراتور
  • تغییرات عملکرد دستگاه در طول زمان

قرار می‌گیرد و بنابراین معمولاً بزرگ‌تر از SD کارخانه خواهد بود.

۷. آیا برای هر پارامتر یک نمودار جدا لازم است؟

بله. هر پارامتر آزمایشگاهی باید نمودار لویی جنینگ اختصاصی خود را داشته باشد. رسم نمودار مشترک برای چند پارامتر باعث گمراهی و تحلیل اشتباه می‌شود.

۸. چند سطح کنترل نیاز داریم؟

تعداد سطوح کنترل بسته به نوع آزمایش متفاوت است:

  • بیوشیمی: حداقل دو سطح (Normal و Pathologic)
  • هورمون: سه سطح (Low, Normal, High)
  • انعقاد: دو سطح
  • هماتولوژی: یک سطح کافی است، اما دو سطح بهتر است

۹. آیا اکسل برای بررسی قوانین وستگارد کافی است؟

بله، اکسل یک ابزار بسیار قدرتمند برای رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل و اعمال قوانین وستگارد است. با ترکیب فرمول‌های شرطی (Conditional Formatting) و نمودارهای خطی، می‌توان سیستم کنترل کیفی بسیار دقیقی طراحی کرد.

۱۰. بهترین اقدام اصلاحی هنگام فعال شدن قوانین چیست؟

بهترین رویکرد این است که اقدامات اصلاحی را به‌ترتیب زیر انجام دهید:

  • بررسی خطای اپراتور (حجم‌دهی، اشتباه در رقیق‌سازی، اشتباه در انتخاب سطح QC)
  • بررسی تاریخ انقضا و شرایط نگهداری کنترل کیفی
  • بررسی Lot معرف و تاریخ انقضای آن
  • بررسی دمای یخچال، انکوباتور و محیط آزمایشگاه
  • سرویس دستگاه در صورت لزوم
  • انجام کالیبراسیون مجدد (Recalibration)
  • اجرای مجدد QC و ثبت نتیجه نهایی در نمودار لویی جنینگ

جمع‌بندی نهایی رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل

نمودار لویی جنینگ یکی از اصلی‌ترین ابزارهای کنترل کیفی در هر آزمایشگاه است و اکسل راهکاری ارزان، سریع و بسیار دقیق برای ایجاد این نمودار در اختیار شما قرار می‌دهد.
با رسم درست نمودار، تحلیل قوانین لویی جنینگ و وستگارد، و پایش روزانه QC، می‌توانید از عملکرد دقیق دستگاه‌ها مطمئن شوید و بر اساس استانداردهای ISO 15189، CLIA و CLSI بهترین کیفیت را ارائه دهید.

رسم نمودار لوی جنینگ در اکسل اگر به‌صورت اصولی و بر اساس استانداردها انجام شود، به شما کمک می‌کند قبل از آن‌که خطاهای سیستماتیک و تصادفی بر نتایج بیماران اثر بگذارند، آنها را شناسایی و اصلاح کنید.

منابع معتبر برای مطالعه بیشتر در مورد رسم نمودا لوی جنینگ در اکسل

برای تکمیل مباحث مطرح‌شده در این مقاله و درک بهتر کنترل کیفی، نمودار لویی جنینگ، قوانین وستگارد و سایر جنبه‌های تضمین کیفیت در آزمایشگاه، می‌توانید به منابع زیر مراجعه کنید:


دیدگاهتان را بنویسید