کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت (پایین بودن نوتروفیل و بالا بودن لنفوسیت) یک الگوی شایع در CBC است که اغلب ناشی از عفونتهای ویروسی یا واکنش دارویی است؛ این الگو معمولاً موقتی است اما در صورت شدت یا تداوم نیاز به ارزیابی پزشک دارد.
برای عضویت در کانال آموزشی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:
فهرست مطالب
کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت: علل، اهمیت بالینی و راهنمای تفسیر آزمایش
الگوی شمارشی «کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت» یکی از یافتههای متداول در CBC است که میتواند در وضعیت های مختلف بالینی ظاهر شود. این الگو گاهی ساده و موقتی است و گاهی اوقات نشانگر فرآیندهای پیچیدهتری در بدن بیمار میباشد. هدف این مقاله ارائهٔ یک مرجع کامل و متمرکز است تا خواننده—خواه متخصص آزمایشگاه، خواه پزشک یا بیمار—بتواند معنی بالینی این الگو را بهتر درک کند و بداند چه موقع نیاز به پیگیری تخصصی وجود دارد.
در این مقاله ما بهطور سیستماتیک به مواردی میپردازیم که همزمان کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت را ایجاد میکنند؛ از واکنشهای فیزیولوژیک و عفونتهای ویروسی گرفته تا اثرات دارویی، بیماریهای خودایمنی و اختلالات مغز استخوان. در هر بخش، هم توضیحات علمی و هم نکات عملی برای تفسیر نمونهها ارائه شده است. همچنین تاکید شده که تفسیر نهایی باید توسط پزشک انجام شود و چگونه میتوان از تکرار CBC و آزمایشهای تکمیلی برای تصمیمگیری پزشک استفاده کرد.
علت کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت به صورت همزمان چیست؟
این دو تغییر معمولاً به دلیل فعال شدن سیستم ایمنی علیه یک عامل خارجی (اغلب ویروسها) رخ میدهد. در چنین شرایطی:
- نوتروفیلها کاهش پیدا میکنند (بهدلیل مصرفشدن، مهاجرت به بافتها یا مهار مغز استخوان)
- لنفوسیتها افزایش مییابند (بهدلیل فعالشدن ایمنی اختصاصی)
این الگو بیشتر نمایانگر پاسخ ایمنی طبیعی بدن است تا یک بیماری خطرناک.
3. مصرف برخی داروها
برخی داروها بهطور غیرمستقیم میتوانند باعث کاهش نوتروفیل و جبران آن با افزایش لنفوسیت شوند.
داروهای شایع:
- داروهای تیروئید (متیمـازول، PTU)
- برخی آنتیبیوتیکها مثل Co-trimoxazole
- داروهای ضدتشنج
- داروهای ضدروانپریشی
- شیمیدرمانیها
🔶 نکته بسیار مهم: نوتروپنی ناشی از دارو اغلب بدون علامت است و پس از قطع دارو برطرف میشود.
دوره مرتبط: دوره جامع آموزش تصویری هماتولوژی فصل پنج : آزمایش های پایهای خون و مغز استخوان
4. وضعیتهای ایمونولوژیک و خودایمنی
در برخی بیماریها، سیستم ایمنی بهطور اشتباه نوتروفیلها را تخریب میکند و همزمان، لنفوسیتها افزایش پیدا میکنند.
شایعترین موارد:
- لوپوس (SLE)
- آرتریت روماتوید (RA)
- بیماری خودایمنی تیروئید
این شرایط همیشه با تاریخچه بالینی و علائم واضحی همراه هستند، بنابراین CBC تنها کافی نیست.
5. کمبود مواد ضروری برای خونسازی
کمبود مواد زیر میتواند باعث کاهش تولید نوتروفیل شود:
- ویتامین B12
- فولات
- مس (Copper)
در این حالت لنفوسیتها معمولاً کمی افزایش پیدا میکنند تا اثر نوتروپنی را در شمارش کل WBC جبران کنند.
6. اختلالات مغز استخوان (علل نادر اما مهم)
این گروه مسئول کمتر از ۵٪ موارد است اما باید در موارد زیر بررسی شود:
- نوتروپنی شدید و پایدار
- کاهش همزمان Hb و پلاکت
- وجود علائم هشداردهنده (تب طولانی، بیاشتهایی شدید، ضعف مفرط)
بیماریهای مرتبط:
کمخونی آپلاستیک، میلودیسپلاستیک سندرم (MDS)، لوسمیها
🔶 تأکید مهم: بدون علائم بالینی و بدون کاهش سایر ردهها، نوتروپنی ناشی از اختلالات مغز استخوان احتمال بسیار پایینی دارد.
کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت در کودکان
در کودکان، این الگو در ۹۰٪ موارد ناشی از موارد زیر است:
- سرماخوردگی ساده
- عفونتهای ویروسی تنفسی
- واکنش به واکسیناسیون اخیر
- حالت طبیعی رشد سیستم ایمنی (بین ۶ ماه تا ۶ سال)
🔶 مهمترین نکته برای والدین: این حالت در کودکان معمولاً نگرانکننده نیست و اغلب کاملاً طبیعی است.
کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت در بزرگسالان
در بزرگسالان، بررسی دقیقتر لازم است، اما هنوز هم شایعترین علت، عفونت ویروسی یا مصرف داروهاست.
اگر این الگو در فرد بزرگسال دیده شد، پزشک معمولاً بررسی میکند:
- آیا بیمار اخیراً بیمار بوده است؟
- آیا دارویی مصرف میکند؟
- آیا علائم همراه وجود دارد؟
- آیا CBC قبلی هم همین الگو را داشته؟
چه زمانی باید پس از مشاهده کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت، CBC را تکرار کرد؟
پزشکان معمولاً در شرایط زیر توصیه میکنند CBC بعد از ۳–۴ هفته تکرار شود:
- بیمار علائم شدید ندارد
- شک به علت ویروسی یا دارویی وجود دارد
- نوتروپنی خفیف است (ANC بالای ۱۰۰۰)
چه زمانی نیاز به بررسی بیشتر وضعیت کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت است؟
اگر هر یک از موارد زیر وجود داشته باشد:
- ANC کمتر از ۱۰۰۰
- تداوم یافته بیش از ۳ ماه
- وجود علائم شدید (تب بالا، عفونت مکرر)
- کاهش همزمان Hb یا پلاکت
- بزرگی کبد یا طحال
- کاهش وزن یا تعریق شبانه
در این حالت پزشک بررسیهای زیر را تجویز میکند:
- Peripheral smear
- CRP و ESR
- آزمایشهای ویروسی
- B12، فولات، آهن، فریتین
- ANA
- Flow cytometry (در صورت شک به بیماریهای لنفوپرولیفراتیو)
نکتهٔ بسیار مهم (تأکید)
🔶 نتایج CBC بدون در نظر گرفتن علائم بالینی ارزش قطعی ندارد.
🔶 نوتروفیل پایین و لنفوسیت بالا همیشه نشانه بیماری نیست.
🔶 بسیاری از موارد موقتی و بدون نیاز به درمان هستند.
🔶 تنها پزشک با دیدن وضعیت بالینی بیمار میتواند علت دقیق را مشخص کند.
جمعبندی
– همزمانی کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت بیشتر از همه ناشی از عفونتهای ویروسی است.
– این حالت اغلب موقتی و بیخطر است.
– داروها، بیماریهای خودایمنی و کمبود ویتامینها از دیگر علل مهم هستند.
– اختلالات مغز استخوان نادرترین علت ولی قابل توجهاند و فقط با علائم هشداردهنده مطرح میشوند.
– تفسیر CBC فقط باید توسط پزشک انجام شود.
منابع مرتبط از سایت ما:
- آزمایشهای پایهای هماتولوژی
- دوره جامع آموزش تصویری هماتولوژی فصل پنج : آزمایش های پایهای خون و مغز استخوان (مشخصات دوره در سایت)
سوالات رایج (FAQ) در مورد کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت
۱) آیا کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت همیشه نگرانکننده است؟
خیر. در اغلب موارد—بهویژه در کودکان—این الگو ناشی از عفونتهای ویروسی یا واکنش موقت است و نگرانکننده نیست؛ اما اگر نوتروپنی شدید یا مداوم باشد یا علائم هشداردهنده وجود داشته باشد، باید پزشک را در جریان گذاشت.
۲) چقدر طول میکشد تا پایین بودن نوتروفیل و بالا بودن لنفوسیت بعد از یک عفونت ویروسی بهبود یابد؟
معمولاً چند روز تا چند هفته؛ در بسیاری از موارد تکرار CBC بعد از ۳–۴ هفته وضعیت را نشان میدهد.
۳) آیا لازم است برای این الگو آنتیبیوتیک مصرف کنم؟
خیر—اگر علت ویروسی بوده و علائم باکتریال نداشته باشید، آنتیبیوتیک لازم نیست. تصمیمگیری باید توسط پزشک انجام شود.
۴) آیا داروها میتوانند علت باشند؟
بله؛ داروهایی مثل آنتیبیوتیکها، داروهای تیروئید، داروهای ضدروانپریشی و برخی داروهای دیگر میتوانند نوتروپنی ایجاد کنند. در صورت شک به دارو، با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
۵) چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کنم؟
اگر تب بالای ۳۸ درجه، علائم عفونت شدید، یا تکرار عفونتها دارید، یا اگر ANC بسیار پایین (<1000) است، فوراً پزشک را در جریان بگذارید.
۶) آیا این الگو در بارداری شایع است؟
در بارداری معمولاً نوتروفیل افزایش مییابد؛ بنابراین نوتروپنی همراه با لنفوسیتوز غیرعادی است و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
۷) آیا باید آزمایشهای تکمیلی بدهم؟
در صورت تداوم یا وجود علائم هشداردهنده، پزشک ممکن است Peripheral smear، تستهای ویروسی، B12، فولات، ANA و در موارد خاص Flow cytometry را درخواست کند.
۸) آیا کودکان نیاز به درمان خاصی دارند؟
اغلب نه؛ بسیاری از موارد گذرا و خودبهخود بهبود مییابند. اما در صورت تب، بیقراری یا علائم شدید، باید به پزشک مراجعه شود.
۹) آیا با تغذیه یا مکمل میتوان این وضعیت را بهبود داد؟
اگر کمبود ویتامین B12 یا فولات علت باشد، تجویز مکمل میتواند کمککننده باشد؛ اما تشخیص و تجویز باید توسط پزشک انجام شود.
۱۰) آیا باید از سر کار یا مدرسه مرخصی گرفت؟
این بستگی به علت و علائم دارد. اگر تب یا علائم عفونت وجود دارد، مرخصی توصیه میشود. در مواردی که فقط تغییرات خفیف در CBC بدون علائم بالینی وجود دارد، معمولاً نیازی به مرخصی نیست.
منابع معتبر برای مطالعهٔ بیشتر در مورد کاهش نوتروفیل و افزایش لنفوسیت
نویسنده: تیم heamostica | بازبینی و بررسی بالینی: پزشک هماتولوژی
منتشر شده در دسته: مقالات