مقدمه
آزمایش خون مخفی در مدفوع (FOBT)، که با نام‌های “Occult Blood Test” یا به اختصار FIT و OB نیز شناخته می‌شود، یک ابزار غربالگری مهم و غیرتهاجمی برای تشخیص مقادیر بسیار ناچیز و میکروسکوپی خون در نمونه مدفوع است. این آزمایش به شناسایی زودهنگام مشکلاتی مانند پولیپ‌های روده، زخم‌های گوارشی، التهاب روده و به ویژه سرطان روده بزرگ و راست‌روده (کولورکتال) کمک می‌کند. وجود این خون می‌تواند نشانه‌ای از خونریزی در هر نقطه‌ای از دستگاه گوارش، از دهان تا روده بزرگ و راست‌روده باشد. این مقاله به صورت یک راهنمای جامع، تمامی جنبه‌های این آزمایش، از دلایل انجام آن تا روش انجام آزمایش OB و تفسیر نتایج را پوشش می‌دهد.
فهرست مطالب
دلایل انجام آزمایش FOB
این آزمایش به عنوان یک روش غربالگری اولیه برای تشخیص سرطان روده بزرگ در افراد بالای ۵۰ سال و یا افرادی که ریسک بالاتری دارند، به صورت سالانه یا هر چند سال یک‌بار توصیه می‌شود. علاوه بر این، وجود خون مخفی می‌تواند نشان‌دهنده زخم‌های گوارشی، پولیپ‌های روده، یا بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو یا کرون باشد. در برخی موارد، خونریزی مزمن و خفیف در دستگاه گوارش می‌تواند عامل اصلی کم‌خونی فقر آهن باشد. این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا منشأ خونریزی را پیدا کند.
روش انجام آزمایش OB به صورت SOP (دستورالعمل اجرایی استاندارد)
این بخش یک راهنمای دقیق و مرحله به مرحله برای انجام آزمایش خون مخفی در مدفوع به روش ایمونوشیمیایی (FIT) است.
رپید-تست-FOB
گام اول: آماده‌سازی
قبل از شروع، مطمئن شوید که کیت آزمایش و نمونه مدفوع به دمای محیط (۱۵-۳۰ درجه سانتی‌گراد) رسیده‌اند. این کار باعث می‌شود واکنش‌های شیمیایی به درستی انجام شوند.
گام دوم: جمع‌آوری نمونه مدفوع
نمونه مدفوع را در یک ظرف تمیز و خشک جمع‌آوری کنید. بهترین نتیجه زمانی حاصل می‌شود که نمونه در عرض ۶ ساعت اولیه پس از نمونه‌گیری آزمایش شود. اگر نمی‌توانید بلافاصله آزمایش را انجام دهید، نمونه را می‌توان به مدت ۳ روز در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد (یخچال) نگهداری کرد.
گام سوم: آماده‌سازی نمونه در لوله بافر
درپوش تیوب جمع‌آوری نمونه (بافر) را باز کنید. اپلیکاتور (چوبک نمونه‌گیری) را به صورت تصادفی در سه نقطه مختلف از سطح مدفوع فرو ببرید. توجه: نمونه مدفوع نباید به صورت تکه بزرگ با اپلیکاتور برداشته شود.
درپوش تیوب بافر را محکم ببندید و تیوب را به شدت تکان دهید تا نمونه مدفوع به خوبی با محلول بافر مخلوط شود.
گام چهارم: انجام آزمایش با نوار تست
نوار تست را از بسته‌بندی خود خارج کرده و بلافاصله از آن استفاده کنید.
هشدار: از لمس غشای نوار تست خودداری کنید.
تیوب جمع‌آوری نمونه را به صورت عمودی نگه دارید، کلاهک آن را باز کرده و دو قطره از محلول آماده شده را به چاهک نمونه (S) روی نوار تست اضافه کنید. پس از اضافه کردن قطرات، تایمر را برای ۵ دقیقه تنظیم کنید.
گام پنجم: تفسیر نتایج
نتایج باید در عرض ۵ دقیقه تفسیر شوند. نتایج پس از ۱۰ دقیقه نامعتبر هستند.
- نتیجه مثبت: اگر دو خط رنگی مجزا ظاهر شود، یکی در ناحیه کنترل (C) و دیگری در ناحیه تست (T)، نتیجه مثبت است. حتی اگر خط تست (T) بسیار کم‌رنگ باشد، نتیجه همچنان مثبت تلقی می‌شود.
- نتیجه منفی: اگر تنها یک خط رنگی در ناحیه کنترل (C) ظاهر شود و هیچ خطی در ناحیه تست (T) نباشد، نتیجه منفی است.
- نتیجه نامعتبر: اگر هیچ خطی در ناحیه کنترل (C) ظاهر نشود، آزمایش نامعتبر است. این حالت معمولاً به دلیل حجم ناکافی نمونه یا خطای تکنیکی رخ می‌دهد.
روش انجام آزمایش OB
جهت مطالعه ی مقاله ی جامع کنترل کیفی تست OB به لینک زیر مراجعه کنید:
کنترل کیفی تست OB یا (iFOB) در آزمایشگاه: راهنمای جامع برای کارشناسان آزمایشگاه
ده سوال رایج در مورد روش انجام آزمایش OB
- آیا برای این آزمایش نیاز به ناشتا بودن است؟
خیر، نیازی به ناشتا بودن نیست. - چه غذاهایی را نباید قبل از آزمایش بخورم؟
در روش ایمونوشیمیایی (FIT) نیاز به پرهیز غذایی نیست، اما در روش گایاک، باید از مصرف گوشت قرمز و برخی سبزیجات پرهیز کنید. - چرا باید نمونه از سه نقطه مختلف برداشته شود؟
خونریزی در دستگاه گوارش ممکن است مداوم نباشد و تنها در یک نقطه خاص وجود داشته باشد. نمونه‌گیری از چند نقطه شانس تشخیص را افزایش می‌دهد. - آیا نتیجه مثبت به معنای قطعی سرطان است؟
خیر، نتیجه مثبت تنها نشان‌دهنده وجود خونریزی است و دلایل دیگری مانند بواسیر، زخم یا پولیپ نیز می‌تواند باعث آن شود. - در صورت مثبت بودن آزمایش، چه اقدامی لازم است؟
پزشک معمولاً برای تعیین علت دقیق خونریزی، آزمایش‌های تکمیلی مانند کولونوسکوپی را تجویز می‌کند. - آیا می‌توان نمونه را از روی توالت فرنگی برداشت؟
خیر، نمونه نباید با آب توالت یا ادرار مخلوط شود. بهتر است از یک ظرف یا پد مخصوص برای جمع‌آوری استفاده کنید. - اگر نتیجه آزمایش منفی باشد، آیا می‌توانم مطمئن باشم که سالم هستم؟
نتیجه منفی به طور کامل وجود بیماری را رد نمی‌کند، اما نشان می‌دهد که در زمان نمونه‌گیری خونریزی فعال وجود نداشته است. - آیا می‌توان آزمایش را در دوران قاعدگی انجام داد؟
خیر، خانم‌ها باید تا سه روز پس از پایان دوره قاعدگی از انجام این آزمایش خودداری کنند تا نتیجه مثبت کاذب نشود. - چند وقت یک‌بار باید این آزمایش را انجام داد؟
بسته به سن و ریسک فرد، پزشک ممکن است انجام سالانه یا هر چند سال یک‌بار آن را توصیه کند. - آیا این آزمایش می‌تواند جایگزین کولونوسکوپی شود؟
خیر، این آزمایش یک ابزار غربالگری است و دقت کولونوسکوپی را ندارد. در صورت مثبت بودن FOBT، کولونوسکوپی برای تشخیص قطعی ضروری است.
برای مطالعه بیشتر به لینک زیر مراجعه کنید: