روش انجام آزمایش کراس مچ به این شرح است که آزمایش با مخلوط کردن ۲ قطره سرم بیمار با ۱ قطره سوسپانسیون گلبول قرمز اهداکننده (۳-۵ درصد) شروع می‌شود، سپس سانتریفیوژ و بررسی آگلوتیناسیون در فاز فوری (Immediate Spin). پس از افزودن آلبومین ۲۲ درصد یا LISS و انکوباسیون در ۳۷ درجه سانتی‌گراد، مجدداً سانتریفیوژ و بررسی انجام می‌گیرد. در فاز AHG، شستشو با سالین و اضافه کردن معرف AHG برای تأیید نهایی سازگاری خون انجام می‌شود.
جهت عضویت در کانال آموزشی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:
https://t.me/hematology_education
مقدمه
آزمایش کراس مچ (Cross Match) یکی از مراحل کلیدی در فرآیند انتقال خون است که برای اطمینان از سازگاری خون اهداکننده با خون گیرنده انجام می‌شود. این آزمایش با هدف شناسایی هرگونه ناسازگاری ایمونولوژیک، مانند وجود آنتی‌بادی‌های غیرمنتظره در سرم بیمار که می‌تواند منجر به واکنش‌های همولیتیک شود، طراحی شده است. کراس مچ معمولاً به دو نوع عمده تقسیم می‌شود: **کراس مچ ماژور** (Major Cross Match) که سرم بیمار را با گلبول‌های قرمز اهداکننده مخلوط می‌کند، و **کراس مچ مینور** (Minor Cross Match) که سرم اهداکننده را با گلبول‌های قرمز بیمار بررسی می‌کند. با این حال، در عمل بالینی مدرن، تمرکز اصلی روی کراس مچ ماژور است، زیرا ریسک اصلی از سمت بیمار (گیرنده) ناشی می‌شود.
این آزمایش بر اساس اصول ایمونوهماتولوژی عمل می‌کند و بخشی از پروتکل‌های استاندارد بانک خون است. اهمیت آن در جلوگیری از عوارض جدی مانند شوک همولیتیک، نارسایی کلیوی یا حتی مرگ بیمار نهفته است. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالانه میلیون‌ها واحد خون منتقل می‌شود و آزمایش کراس مچ نقش حیاتی در ایمنی این فرآیند دارد. در این مقاله، ، به بررسی جامع روش انجام آزمایش کراس مچ می‌پردازیم و جنبه‌های مختلف آن را پوشش می‌دهیم.
اهمیت آزمایش کراس مچ
- تأیید سازگاری ABO و Rh: اطمینان از اینکه گروه خونی اهداکننده با بیمار سازگار است.
- تشخیص آنتی‌بادی‌های غیرمنتظره: مانند آنتی‌بادی‌های ضد-Rh، Kell، Duffy و غیره که می‌توانند باعث واکنش‌های تأخیری شوند.
- کاهش ریسک عوارض: جلوگیری از انتقال خون ناسازگار که می‌تواند منجر به همولیز داخل عروقی یا خارج عروقی شود.
- کاربرد در موارد خاص: مانند بیماران با سابقه بارداری، تزریق خون قبلی یا بیماری‌های خودایمنی.
در بانک‌های خون بیمارستانی و مراکز مصرف‌کننده خون، این آزمایش الزامی است و عدم انجام آن می‌تواند عواقب قانونی و پزشکی داشته باشد.
انواع آزمایش کراس مچ
- کراس مچ ماژور: تمرکز اصلی SOP ارائه‌شده. شامل مخلوط کردن سرم/پلاسمای بیمار با گلبول‌های قرمز اهداکننده برای بررسی آگلوتیناسیون یا همولیز.
- کراس مچ مینور: کمتر رایج در عمل مدرن، زیرا سرم اهداکنندگان معمولاً از قبل غربالگری شده است. این نوع سرم اهداکننده را با گلبول‌های قرمز بیمار تست می‌کند.
- کراس مچ الکترونیکی یا کامپیوتری (Computer Cross Match): در سیستم‌های پیشرفته، اگر سابقه ABO/Rh بیمار موجود باشد و غربالگری آنتی‌بادی منفی باشد، می‌توان از روش کامپیوتری استفاده کرد بدون نیاز به تست فیزیکی.
نمونه‌برداری و الزامات
- نمونه مورد نیاز: حداقل ۱ میلی‌لیتر پلاسما یا سرم بیمار (پلاسما ارجح است). از لوله حاوی ضد انعقاد EDTA یا لوله لخته استفاده شود.
- نکات نمونه: از نمونه‌های همولیز شده یا لیپمیک اجتناب کنید و در صورت لزوم، نمونه‌گیری مجدد انجام دهید. نمونه‌ها در دمای ۴-۲ درجه سانتی‌گراد حداقل ۷ روز ذخیره شوند (بر اساس دستورالعمل سازنده).
مواد، تجهیزات و لوازم مورد نیاز آزمایش کراس مچ
- نرمال سالین ۰.۹ درصد.
- آلبومین گاوی ۲۲ درصد یا معرف LISS.
- لوله‌های آزمایش ۷۵×۱۰ یا ۷۵×۱۲ میلی‌متر.
- پیپت‌های یک‌بار مصرف یا سمپلر ۱۰ یا ۱۰۰ میکرولیتر.
- سانتریفیوژ سرولوژیک کالیبره‌شده.
- گلبول‌های قرمز حساس‌شده (IgG sensitized check cells).
- بن‌ماری ۳۷ درجه سانتی‌گراد.
- معرف AHG (Antihuman Globulin).
- جا لوله‌ای، آینه مقعر و منبع روشنایی.
نکات ایمنی
- استفاده از دستکش و عینک محافظ.
- وجود سیفتی‌باکس برای دفع زباله‌های بیولوژیک و برنده.
- رعایت پروتکل‌های biosafety برای جلوگیری از عفونت.
فرم‌ها و مستندات
- دفتر ثبت نتایج آزمایشات بانک خون.
- فرم‌های درخواست خون.
- نتایج ثبت‌شده در نرم‌افزار بیمارستانی.
کنترل کیفی
- مطابق با SOP کنترل کیفی روزانه
- پایش دمایی تجهیزات و محیط بانک خون
- بررسی روزانه معرف‌ها برای potency و تاریخ انقضا.
روش انجام آزمایش کراس مچ
مرحله ۱: آماده‌سازی
- لوله‌ها را ر ورچسب گذاری کنید.
- به هر لوله ۲ قطره سرم یا پلاسمای بیمار اضافه کنید.
- به هر لوله ۱ قطره سوسپانسیون گلبول قرمز اهداکننده (۳-۵ درصد) اضافه کنید. جهت آگاهی از روش تهیه سوسپانسیون گلبول قرمز به لینک زیر مراجعه کنید:
راهنمای کامل و مرحله به مرحله طرز تهیه سوسپانسیون گلبول های قرمز برای آزمایش کومبس
- محتوای لوله را مخلوط کنید و در سانتریفیوژ سرولوژی کالیبره به مدت ۲۰-۱۵ ثانیه با دور ۱۰۰۰-۸۰۰ g سانتریفیوژ کنید.
- لوله را به آرامی تکان دهید تا توده گلبولی آزاد شود و وجود آگلوتیناسیون را بررسی کنید.
- نتایج را فوراً ثبت کنید.
مرحله ۲: انکوباسیون (فاز ۳۷ درجه)
- دو قطره آلبومین ۲۲ درصد یا LISS به لوله اضافه کنید.
- لوله حاوی آلبومین را ۳۰-۱۵ دقیقه و لوله حاوی LISS را ۱۵-۱۰ دقیقه در ۳۷ درجه انکوبه کنید (بر اساس دستورالعمل سازنده).
- پس از انکوباسیون، لوله را ۲۰-۱۵ ثانیه با دور ۱۰۰۰-۸۰۰ g سانتریفیوژ کنید.
- لوله را تکان دهید و آگلوتیناسیون را بررسی کنید.
- نتایج را درجه‌بندی و ثبت کنید.
مرحله ۳: فاز AHG
- محتویات لوله را ۳-۴ بار با سالین ۰.۹ درصد شستشو دهید و در مرحله آخر سالین را کامل تخلیه کنید.
- معرف AHG را بر اساس دستورالعمل سازنده اضافه کنید.
- محتوای لوله را مخلوط و ۲۰-۱۵ ثانیه با دور ۱۰۰۰-۸۰۰ g سانتریفیوژ کنید.
- لوله را تکان دهید و آگلوتیناسیون را بررسی کنید (ابتدا ماکروسکوپی، در موارد مشکوک میکروسکوپی).
- نتایج را درجه‌بندی کنید.
- در صورت واکنش منفی، یک قطره گلبول قرمز حساس‌شده (IgG sensitized check cells) اضافه کنید.
- مخلوط کنید و مجدداً سانتریفیوژ کنید.
- آگلوتیناسیون را بررسی و نتایج را ثبت کنید.
روش انجام آزمایش کراس مچ
تفسیر نتایج آزمایش کراس مچ
- نتیجه مثبت (ناسازگار – Incompatible): وجود آگلوتیناسیون یا همولیز در هر مرحله (IS، ۳۷ درجه یا AHG).
- نتیجه منفی (سازگار – Compatible): عدم آگلوتیناسیون/همولیز در تمام مراحل، و آگلوتیناسیون ۲+ تا ۱+ پس از اضافه کردن check cells.
- درجه‌بندی آگلوتیناسیون: از ۴+ (قوی) تا منفی.
اگر check cells آگلوتیناسیون نشان ندهد، آزمایش نامعتبر است و باید تکرار شود (علل: عدم اضافه AHG، خنثی‌سازی با سالین باقی‌مانده، یا potency پایین AHG).
محدودیت‌ها
- اگر بیمار سابقه تزریق خون یا بارداری در سه ماه گذشته داشته باشد، نتیجه فقط تا ۷۲ ساعت معتبر است. پس از دریافت فرآورده خونی، اعتبار به ۲۴ ساعت کاهش می‌یابد.
- عدم آگلوتیناسیون check cells نشان‌دهنده خطا است و آزمایش باید تکرار شود.
- معرف Polyspecific AHG (حاوی anti-IgG و anti-C3) ممکن است واکنش‌های ناخواسته ایجاد کند؛ استفاده از Monospecific anti-IgG ارجح است.
- اگر سابقه ABO/Rh بیمار موجود نباشد، طبق SOP تعیین گروه خونی عمل کنید.
- آزمایش در موارد خاص مانند بیماران با آنتی‌بادی سرد یا گرم ممکن است نیاز به تکنیک‌های پیشرفته‌تری مانند Gel Column یا Flow Cytometry داشته باشد.
پیشرفت‌های اخیر در آزمایش کراس مچ
در سال‌های اخیر، روش‌های اتوماتیک مانند سیستم‌های Gel یا Solid Phase جایگزین روش‌های لوله‌ای سنتی شده‌اند که دقت بالاتر و زمان کمتری دارند. همچنین، با پیشرفت ژنتیک، تایپینگ مولکولی برای آنتی‌ژن‌های خونی در حال گسترش است. طبق مطالعات منتشرشده در مجلات مانند Transfusion Medicine، نرخ خطای انسانی در روش‌های دستی حدود ۰.۱ درصد است، اما سیستم‌های کامپیوتری آن را به زیر ۰.۰۱ درصد کاهش می‌دهند.
نتیجه‌گیری
آزمایش کراس مچ پایه ایمنی انتقال خون است و رعایت دقیق SOPها مانند سند ارائه‌شده ضروری است. این روش نه تنها از عوارض جلوگیری می‌کند، بلکه اعتماد بیماران به سیستم درمانی را افزایش می‌دهد. برای موارد پیچیده، مشورت با متخصصان هماتولوژی توصیه می‌شود. اگر نیاز به جزئیات بیشتری دارید، می‌توانید منابع استاندارد مانند AABB Technical Manual را مطالعه کنید.
سوالات رایج در مورد آزمایش کراس مچ
- آزمایش کراس مچ چیست؟
آزمایش کراس مچ (Cross Match) فرآیندی برای بررسی سازگاری خون اهداکننده با گیرنده قبل از انتقال خون است که با هدف جلوگیری از واکنش‌های ناسازگار انجام می‌شود. - هدف اصلی آزمایش کراس مچ چیست؟
هدف اصلی، تأیید سازگاری گروه‌های خونی ABO و Rh و شناسایی آنتی‌بادی‌های غیرمنتظره برای کاهش عوارض انتقال خون است. - چه موادی برای آزمایش کراس مچ نیاز است؟
موادی مانند سالین ۰.۹ درصد، آلبومین ۲۲ درصد، معرف LISS، لوله‌های آزمایش، سانتریفیوژ و معرف AHG مورد نیاز است. - آزمایش کراس مچ چقدر طول می‌کشد؟
زمان انجام بسته به روش (فوری یا شامل انکوباسیون) بین ۱۵ دقیقه تا ۱ ساعت متغیر است. - نتیجه مثبت در آزمایش کراس مچ چه معنایی دارد؟
نتیجه مثبت نشان‌دهنده ناسازگاری (Incompatible) است و انتقال خون با آن واحد خون ممنوع می‌شود. - آیا کراس مچ برای همه بیماران لازم است؟
بله، برای همه بیماران گیرنده خون، به‌ویژه در موارد اورژانسی، این آزمایش ضروری است. - چرا نمونه همولیز شده قابل استفاده نیست؟
نمونه همولیز شده می‌تواند نتایج را مختل کند و خطای تشخیصی ایجاد کند، لذا باید نمونه‌گیری مجدد انجام شود. - فاز AHG در آزمایش کراس مچ چیست؟
فاز AHG (Antihuman Globulin) برای شناسایی آنتی‌بادی‌های غیرمستقیم که در دمای اتاق قابل تشخیص نیستند، استفاده می‌شود. - آیا کراس مچ الکترونیکی جایگزین روش سنتی شده است؟
در برخی سیستم‌های پیشرفته، اگر داده‌های قبلی بیمار موجود باشد، می‌تواند جایگزین شود، اما روش سنتی هنوز رایج است. - چگونه خطاها در آزمایش کراس مچ را کاهش دهیم؟
رعایت دقیق SOPها، استفاده از تجهیزات کالیبره‌شده و جداسازی نکردن سرم از نمونه اولیه می‌تواند خطاها را کاهش دهد.
جهت مطالعه ی بیشتر به لینک زیر مراجعه کنید: