مقدمه

تهیه صحیح چک‌سل (Check Cells) یکی از پایه‌ای‌ترین اقدامات کنترل کیفیت در آزمایشگاه‌های سرولوژی و بانک خون است. این گلبول‌های قرمز حساس‌شده با IgG به عنوان یک کنترل عملکردی برای سنجش صحت و کارایی معرف‌های AHG (Anti-Human Globulin) یا تست کومبس (Coombs test) به کار می‌روند و کمک می‌کنند تداخل‌های فنی، افت حساسیت معرف یا خطاهای روش‌شناسی در روند تشخیص سریعاً شناسایی شود.

کاربردهای بالینی و عملی این کنترل‌ها شامل تضمین کیفیت نتایج در آزمون‌های تشخیص آنتی‌بادی، آموزش کارآموزان و کارشناس‌ها، اعتبارسنجی روش‌ها در پروتکل‌های SOP، و ارتقای ایمنی انتقال خون (transfusion safety) است. داشتن یک منبع قابل اطمینان از Check Cells، موجب کاهش نتایج مثبت/منفی کاذب و ارتقای اعتماد به نتایج آزمایشگاه می‌شود.

روش تهیه چک سل

کلمات کلیدی: روش تهیه چک سل، Check Cells preparation، کنترل کیفی AHG، تست کومبس، کنترل کیفیت سرولوژی.

مرحله ۱: آماده‌سازی رقت‌های Anti-D

– 8 لوله انتخاب و لیبل گذاری کنید و به همه لوله‌ها به جز لوله اول، ۱۰۰ µL سالین اضافه کنید.
– به لوله اول، ۲۰۰ µL Anti-D اضافه کنید.
– از لوله اول، ۱۰۰ µL برداشته و به لوله دوم اضافه کنید؛ این سری رقت‌گیری تیتراسیون پیوسته را ادامه دهید تا انتها.

مرحله ۲: افزودن گلبول‌های قرمز

– به هر یک از لوله‌های رقت، ۱۰۰ µL از سوسپانسیون ۲-۵% گلبول‌های قرمز O⁺ اضافه کنید.

مرحله ۳: انکوباسیون

– لوله‌ها را به مدت ۲۰ دقیقه در بن‌ماری ۳۷°C قرار دهید.

مرحله ۴: سانتریفیوژ (کوتاه)

– لوله‌ها را به مدت ۱۵-۳۰ ثانیه با ۹۰۰-۱۰۰۰×g سانتریفیوژ کنید (روش سرولوژیک کوتاه برای خواندن).

مرحله ۵: بررسی آگلوتیناسیون

– لوله‌ها را برای آگلوتیناسیون بررسی کنید. شدت آگلوتیناسیون را بر اساس روش استاندارد  زیر درجه‌بندی نمایید.

مرحله ۶: شست‌وشو سلول‌ها

– لوله‌هایی که فاقد آگلوتیناسیون هستند را ۳-۴ بار با سالین نرمال شست‌وشو دهید. در آخرین شست‌وشو سالین را کاملاً تخلیه کنید.

مرحله ۷: افزودن AHG

– به همه لوله‌های شست‌شده، مقدار مناسب AHG مطابق دستور سازنده اضافه کنید.

مرحله ۸: سانتریفیوژ مجدد

– مخلوط را آرام مخلوط کرده و مجدداً به مدت ۱۵-۳۰ ثانیه با ۱۰۰۰×g سانتریفیوژ کنید.

مرحله ۹: خواندن نتایج

– لوله‌ها را با آیینه مقعر بررسی کنید و آگلوتیناسیون را درجه‌بندی نمایید.

مرحله ۱۰: انتخاب رقت مناسب

– رقتی که واکنش آگلوتیناسیون ۲+ نشان دهد را یادداشت کنید — این رقت برای تهیه Check Cells استفاده می‌شود.

مرحله ۱۱ تا ۱۷: تهیه حجم نهایی، انکوباسیون، شست‌وشو، تهیه سوسپانسیون و بسته‌بندی

1. برای تهیه حجم هفتگی: یک حجم از Anti-D (با رقت انتخاب‌شده) و یک حجم از سوسپانسیون ۲-۵% RBC را مخلوط کنید.
2. مخلوط را ۲۰ دقیقه در بن‌ماری ۳۷°C انکوبه کنید.
3. پس از انکوباسیون، سلول‌ها را ۳-۴ بار با سالین شست‌وشو دهید و در آخرین شست‌وشو سالین را تخلیه کنید.
4. نرمال سالین اضافه نمایید تا سوسپانسیون نهایی ۳-۵% حاصل شود.
5. سوسپانسیون را در ویال‌های روزانه تقسیم و برچسب‌گذاری کنید (تاریخ، مشخصات Anti-D و تهیه‌کننده).
6. مستندات فرم ثبت را تکمیل نمایید.

برای مرجع بیشتر در مورد تفاوت کومبس مستقیم و غیرمستقیم و تست‌های مرتبط، این مطلب می‌تواند مفید باشد:

1. چک‌سل چیست و چرا استفاده می‌شود؟

چک‌سل (Check Cells) گلبول‌های قرمزی هستند که با IgG حساس شده‌اند و برای کنترل کیفی واکنش‌های AHG (کومبس) استفاده می‌شوند تا از عملکرد صحیح معرف AHG و روند کاری اطمینان حاصل شود.

2. چه گروه خونی برای تهیه چک‌سل مناسب است؟

از گلبول‌های گروه خونی O⁺ (Rh(D) positive) معمولاً استفاده می‌شود تا عوامل خونی کمتری مؤثر باشند و به عنوان استاندارد در تهیه Check Cells کاربردی باشند.

3. رقت مناسب Anti-D چگونه تعیین می‌شود؟

با انجام تیتراسیون سریالی Anti-D و حساس‌سازی سلول‌ها، رقتی که در مرحلهٔ خواندن با AHG واکنش ۲+ نشان دهد انتخاب و برای تولید Check Cells استفاده می‌شود.

4. چگونه کنترل کیفی برای Check Cells انجام می‌شود؟

سوسپانسیون باید با AHG واکنش ≥۲+ نشان دهد و در مقابل محلول Albumin در سالین واکنش منفی داشته باشد. همچنین ثبت نتایج فرم کنترل کیفی الزامی است.

5. آیا می‌توان Check Cells را منجمد یا فریز کرد؟

خیر؛ منجمدسازی باعث لیز و تغییر مشخصه‌های سلولی می‌شود. بهتر است Check Cells به‌صورت تازه هفتگی تهیه و در یخچال نگهداری شود.

6. اگر واکنش Check Cells کمتر از ۲+ شد چه کاری باید انجام داد؟

آن دسته از ویال‌ها را خارج کرده، تیتراسیون Anti-D و کیفیت AHG را بررسی کنید؛ احتمال کیفیت پایین AHG یا خطا در رقت‌گیری وجود دارد.

7. چه زمانی باید Check Cells جدید تهیه کرد؟

با توجه به همولیز تدریجی سلول‌ها، توصیه می‌شود تهیه هفتگی انجام شود یا هنگام مشاهده کاهش واکنش کیفی.

8. آیا می‌توان از محلول Albumin در نحوه کنترل استفاده کرد؟

بله؛ یکی از کنترل‌ها بررسی واکنش منفی سوسپانسیون با محلول Albumin در سالین است تا نشان داده شود که آگلوتیناسیون ناشی از IgG واقعی است.

9. بهترین روش بسته‌بندی و برچسب‌گذاری چیست؟

تقسیم‌بندی بر اساس مصرف روزانه در ویال‌های دارای درب قطره‌چکان، برچسب‌زدن با تاریخ، رقت و اطلاعات تهیه‌کننده و ثبت در فرم مشخصات الزامی است.

10. منابع تکمیلی برای مطالعه بیشتر کدامند؟

در بخش منابع همین مقاله لینک‌هایی به مقالات و راهنماهای مرتبط قرار داده شده است.