روش انجام سل تایپ و بک تایپ (ABO Typing)
در این راهنما، روش انجام سل تایپ و بک تایپ به‌صورت کاملاً عملی و مرحله‌به‌مرحله توضیح داده شده است.
با یادگیری تطبیق نتایج Forward و Reverse و به‌کارگیری نکات کیفی و ایمنی، می‌توانید گروه خونی ABO و Rh را با دقت مرجع گزارش کنید.
جهت عضویت در کانال آموزشی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:
فهرست مطالب
مقدمه
هدف
اصول علمی (ABO/Rh، آنتی‌ژن/آنتی‌بادی)
دامنه کاربرد
نمونه مورد نیاز
وسایل و تجهیزات
نکات ایمنی و کیفی
روش انجام سل تایپ (Forward Typing)
روش انجام بک تایپ (Reverse Typing)
تفسیر نتایج و تطبیق
نکات تکمیلی برای دانشجویان
سوالات رایج
منابع معتبر و مطالعه بیشتر
مقدمه
تعیین گروه خونی یکی از پایه‌ای‌ترین و حیاتی‌ترین آزمایش‌ها در بانک خون است. دقت در انجام این آزمایش اهمیت بسیار بالایی دارد، زیرا کوچک‌ترین اشتباه در تشخیص گروه خونی میتواند باعث بروز واکنشهای همولیتیک خطرناک در زمان انتقال خون شود.
سیستم ABO و Rh دو سیستم اصلی در گروه‌بندی خونی هستند که در تمامی بیماران و اهداکنندگان بررسی می‌شوند.
در آزمایشگاه‌های بانک خون، تعیین گروه خونی معمولاً با دو روش انجام می‌شود:
- سل تایپ (Forward Typing): تشخیص نوع آنتیژنهای موجود روی سطح گلبول قرمز.
- بک تایپ (Reverse Typing): بررسی آنتیبادیهای طبیعی موجود در سرم یا پلاسما علیه آنتیژنهای A و B.
نتایج این دو مرحله باید با یکدیگر تطابق داشته باشند تا گروه خونی فرد به‌درستی گزارش شود.
هدف
هدف از انجام این آزمایش، شناسایی دقیق گروه خونی از نظر سیستم ABO و Rh با استفاده از روش لولهای (Tube Method) است؛ روشی که به‌عنوان استاندارد مرجع در بیشتر بانک‌های خون در ایران و جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اصول علمی (کلیات ABO/Rh و مفاهیم آنتی‌ژن/آنتی‌بادی)
گلبول‌های قرمز دارای آنتی‌ژن‌هایی در سطح خود هستند (A، B یا هر دو). در سرم یا پلاسما نیز آنتیبادیهای طبیعی علیه آنتیژنهای غیراختصاصی وجود دارند.
| گروه خونی | آنتی‌ژن روی RBC | آنتی‌بادی در سرم |
|---|---|---|
| A | A | Anti-B |
| B | B | Anti-A |
| AB | A و B | ندارد |
| O | ندارد | Anti-A و Anti-B |
در روش سل تایپ، گلبول‌های قرمز فرد با آنتی‌سرم‌های ضد A و ضد B واکنش داده می‌شوند.
در روش بک تایپ، سرم فرد با گلبول‌های معرف A₁ و B واکنش داده می‌شود.
دامنه کاربرد
- تعیین گروه خونی بیماران بستری و اورژانسی
- بررسی گروه خونی اهداکنندگان خون
- کنترل کیفی فرآورده‌های خونی
- بررسی اختلاف یا عدم تطابق در گروه‌بندی‌های قبلی
نمونه مورد نیاز
- نمونه خون تازه در لوله EDTA (ضد انعقاد مناسب برای جلوگیری از لخته شدن).
- در صورت نبود لوله EDTA، می‌توان از نمونه سرم تازه استفاده کرد.
- از نمونه‌های همولیز یا لیپمیک خودداری شود.
- نمونه‌ها باید در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد تا حداکثر ۲۴ ساعت نگهداری شوند.
- اگر مدت نگهداری بیشتر شود، لازم است نمونه تازه تهیه گردد.
وسایل و تجهیزات مورد نیاز
- آنتی‌سرم‌های استاندارد: Anti-A، Anti-B و Anti-D (ترجیحاً مونوکلونال)
- سلهای معرف A₁ و B برای بک تایپ
- محلول سالین ۰٫۹٪ تازه
- لوله آزمایش ۱۱×۷۵ میلی‌متر (برای هر تست حداقل ۵ عدد)
- سانتریفیوژ سرولوژیک کالیبره‌شده
- پیپت یا قطره‌چکان تمیز
- آینه مقعر و نور مناسب
- جا لولهای؛ دستکش و عینک محافظ
نکات ایمنی و کیفی
- همیشه از تجهیزات حفاظت فردی (دستکش، روپوش، عینک) استفاده کنید.
- قبل از شروع، تاریخ انقضا و ظاهر آنتیسرمها را بررسی کنید.
- سانتریفیوژ باید طبق دستورالعمل نگهداری و کالیبراسیون کنترل شود.
- از مخلوط کردن سمپلرها یا قطره‌چکان‌ها بین معرف‌های مختلف خودداری کنید.
- نتایج باید بلافاصله پس از مشاهده ثبت شوند تا خطا کاهش یابد.
روش انجام سل تایپ (Forward Typing) — راهنمای عملی
- سه لوله آزمایش را با برچسب‌های Anti-A، Anti-B و Anti-D مشخص کنید.
- در هر لوله یک قطره از آنتی‌سرم مربوطه بریزید.
- از نمونه خون بیمار، گلبول‌های قرمز را جدا کرده و با محلول سالین شستشو دهید.
- سوسپانسیون گلبول قرمز ۲ تا ۵ درصدی در سالین تهیه کنید.
جهت دسترسی به یک راهنمای کامل در مورد روش تهیه ی سوسپانسیون گلبول قرمز ۲ تا ۵ درصد به لینک زیر مراجعه کنید:
راهنمای کامل و مرحله به مرحله طرز تهیه سوسپانسیون گلبول های قرمز برای آزمایش کومبس
- یک قطره از این سوسپانسیون را به هر لوله اضافه کنید.
- محتویات لولهها را به‌آرامی مخلوط کرده و در سانتریفیوژ سرولوژیک با دور 1000 تا 1100 g به مدت 10 تا 15 ثانیه بچرخانید.
- پس از سانتریفیوژ، لولهها را به‌آرامی تکان دهید و زیر نور مناسب وجود یا عدم وجود آگلوتیناسیون را بررسی کنید.
- شدت واکنش را درجه‌بندی نمایید: 4+، 3+، 2+، 1+، یا منفی.
روش انجام بک تایپ (Reverse Typing) — گام‌به‌گام
- دو لوله آزمایش را با برچسب‌های A₁ cells و B cells مشخص کنید.
- در هر لوله یک قطره از سرم یا پلاسما بیمار بریزید.
- در لوله A₁ یک قطره از سل معرف A₁ و در لوله B یک قطره از سل معرف B اضافه کنید.
- به‌آرامی محتویات را مخلوط کرده و در سانتریفیوژ با دور 1000–1100 g به مدت 10 تا 15 ثانیه بچرخانید.
- لولهها را تکان داده و واکنش آگلوتیناسیون را بررسی کنید.
- شدت واکنش‌ها را مشابه روش سل تایپ درجه‌بندی کنید.
تفسیر نتایج و تطبیق (Cross-Check)
برای اطمینان از صحت گروه خونی، نتایج سل تایپ و بک تایپ باید با یکدیگر مطابقت داشته باشند.
| گروه خونی | سل تایپ | بک تایپ |
|---|---|---|
| A | Anti-A (+), Anti-B (−) | سل A₁ (−), سل B (+) |
| B | Anti-A (−), Anti-B (+) | سل A₁ (+), سل B (−) |
| AB | Anti-A (+), Anti-B (+) | سل A₁ (−), سل B (−) |
| O | Anti-A (−), Anti-B (−) | سل A₁ (+), سل B (+) |
در صورتی که نتیجه سل تایپ و بک تایپ تطابق نداشته باشند، باید خطاهای احتمالی بررسی شوند، از جمله: اشتباه در نمونه‌گیری یا برچسب‌گذاری، آلودگی معرفها، وجود آنتیبادیهای غیرطبیعی، شرایط خاص در سالمندان یا نوزادان (آنتیبادیهای طبیعی ضعیف).
برای مطالعهٔ کامل دربارهٔ مدیریت عدم انطباق گروه بندی ABO، این مقاله را مطالعه کنید:
راهنمای جامع عدم تطابق گروه‌بندی ABO – Heamostica.
نکات تکمیلی برای دانشجویان (Tips & Best Practices)
- آزمایش سل تایپ را همیشه با معرف‌های تازه و کنترل‌شده انجام دهید.
- در صورت وجود آگلوتیناسیون ضعیف، نمونه را تکرار کنید و از میکروسکوپ استفاده نمایید.
- آنتی‌سرم‌های مونوکلونال معمولاً حساسیت بالاتری نسبت به نوع پلی‌کلونال دارند.
- در بررسی Rh، اگر واکنش مشکوک یا ضعیف بود، تست D ضعیف (Weak D) با روش کومبس غیرمستقیم انجام شود.
- ثبت دقیق نتایج در دفتر بانک خون یا نرم‌افزار LIS الزامی است.
سوالات رایج در مورد روش انجام سل تایپ و بک تایپ
1) تفاوت سل تایپ و بک تایپ چیست؟
سل تایپ آنتیژنهای RBC را با آنتیسرمها میسنجد؛ بک تایپ آنتیبادیهای طبیعی سرم را با سلهای معرف بررسی میکند.
2) چرا باید هر دو مرحله انجام شود؟
برای تأیید متقابل؛ هرگونه اختلاف باید قبل از گزارش نهایی رفع شود.
3) بهترین غلظت سوسپانسیون RBC برای تست چیست؟
حدود ۲–۵٪ در سالین ۰٫۹٪ در روش لولهای.
4) شرایط سانتریفیوژ مناسب کدام است؟
تقریباً 1000–1100 g به مدت 10–15 ثانیه (سانتریفیوژ سرولوژیک کالیبره).
5) اگر نمونه همولیز باشد چه کنم؟
نمونه همولیز میتواند تفسیر را دشوار کند؛ از نمونه تازه و مناسب استفاده کنید.
6) در Rh نتیجه ضعیف یا مشکوک چطور عمل کنیم؟
Weak D (کومبس غیرمستقیم) یا روش ژلکارت انجام دهید.
7) چرا بک تایپ در نوزادان قابل اعتماد نیست؟
بهدلیل ضعف یا عدم وجود آنتیبادیهای طبیعی؛ تفسیر با احتیاط و انجام تستهای مکمل.
8) نقش کنترل کیفی روزانه چیست؟
اعتبارسنجی عملکرد معرفها و تجهیزات؛ ثبت و پیگیری نتایج QC الزامی است.
9) اگر همه لولهها آگلوتیناسیون نشان دادند؟
به آلودگی، اتوآگلوتیناسیون یا خطای نمونه شک کنید؛ گلبولها را بشویید و تکرار کنید.
10) چه زمانی از میکروسکوپ کمک بگیریم؟
در واکنشهای ضعیف یا مشکوک برای تأیید وجود یا عدم وجود آگلوتیناسیون.
منابع معتبر و مطالعه بیشتر