آزمایش BT یا Bleeding Time چیست؟ روش انجام، تفسیر نتایج و نکات مهم آزمایشگاهی
خلاصه: آزمایش BT یا bleeding time یکی از تست‌های غربالگری برای ارزیابی عملکرد پلاکتها و سلامت عروق کوچک است. این تست مدت زمان توقف خونریزی از یک بریدگی استاندارد را اندازه‌گیری می‌کند و شاخصی از هموستاز اولیه محسوب میشود. نتایج غیرطبیعی معمولاً در اختلالات پلاکتی، بیماری فونویلبراند و مصرف داروهای ضدپلاکتی دیده میشود.
جهت عضویت در کانال آموزشی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:
https://t.me/hematology_education
فهرست مطالب
مقدمه و اهمیت آزمایش BT یا bleeding time
آزمایش BT یا bleeding time یکی از قدیمی‌ترین تست‌های غربالگری برای بررسی عملکرد پلاکتها و سلامت عروق کوچک است. این تست مدت زمانی را اندازه‌گیری می‌کند که طول می‌کشد تا خونریزی از یک بریدگی سطحی ایجاد شده روی پوست متوقف شود. این زمان نشان‌دهنده توانایی بدن در انجام هموستاز اولیه است که شامل چسبندگی و تجمع پلاکتها و انقباض عروق می‌باشد.
این آزمایش هنوز در برخی مراکز برای ارزیابی سریع خون‌ریزی‌های غیرطبیعی، کنترل قبل از عمل و بررسی اثر داروهای ضدپلاکتی به کار می‌رود. اهمیت آن در تشخیص افتراقی بین اختلالات پلاکتی و فاکتورهای انعقادی است، زیرا در حالی که PT و PTT طبیعی‌اند، BT ممکن است طولانی شود.
اصل آزمایش BT یا bleeding time
اصول این آزمایش بر پایه ایجاد بریدگی استاندارد و اندازه‌گیری مدت زمان توقف خونریزی است. این زمان نشان‌دهنده فرآیندهای چسبندگی پلاکت، تجمع پلاکتی و سلامت عروق است. در صورت هرگونه نقص در تعداد پلاکت، عملکرد آن‌ها یا پروتئین فونویلبراند (vWF)، زمان BT افزایش مییابد.
این تست مستقیماً عملکرد پلاکتها را ارزیابی نمی‌کند بلکه پاسخ هموستاتیک پوست را در شرایط واقعی می‌سنجد. از آن‌جایی که به‌راحتی تحت‌تأثیر عوامل محیطی قرار می‌گیرد، باید با دقت و در شرایط کنترل‌شده انجام شود.
روشهای انجام آزمایش BT یا bleeding time
دو روش متداول برای انجام این آزمایش وجود دارد: روش Ivy و روش Duke.
روش Ivy
- بازوی بیمار در سطح قلب قرار می‌گیرد.
- کاف فشار خون تا ۴۰ میلی‌متر جیوه باد میشود.
- یک بریدگی سطحی به طول ۱ سانتی‌متر و عمق ۱ میلی‌متر در سطح قدامی ساعد ایجاد میشود.
- هر ۳۰ ثانیه سطح زخم با کاغذ صافی بدون تماس مستقیم پاک میشود تا زمان توقف خونریزی ثبت گردد.
- زمان طبیعی بین ۲ تا ۷ دقیقه است.
روش Duke
در این روش سوراخ کوچکی در نرمه گوش یا نوک انگشت ایجاد میشود و زمان توقف خونریزی با همان روش بالا ثبت میگردد. زمان طبیعی بین ۱ تا ۳ دقیقه است. با این حال، این روش به دلیل غیر استاندارد بودن کمتر در مراکز معتبر استفاده میشود.
مقادیر نرمال (Reference Range)
- روش Ivy: ۲ تا ۷ دقیقه
- روش Duke: ۱ تا ۳ دقیقه
عوامل مؤثر بر افزایش زمان خونریزی در آزمایش BT یا bleeding time
- کاهش تعداد پلاکتها (ترومبوسیتوپنی)
- اختلال در عملکرد پلاکتها (مانند Glanzmann و Bernard-Soulier)
- بیماری فونویلبراند
- مصرف داروهایی مانند آسپیرین، NSAIDs و کلوپیدوگرل
- افزایش فشار کاف بیش از حد مجاز
- دمای بالا یا خشکی پوست محل انجام تست
کاربردهای بالینی آزمایش BT یا bleeding time
اگرچه امروزه روشهای دقیق‌تری مانند PFA-100 و تست‌های تجمع پلاکتی در آزمایشگاه‌ها استفاده میشوند، اما آزمایش BT هنوز در شرایط خاص کاربرد دارد:
- بررسی خون‌ریزی‌های غیرطبیعی با PT و PTT طبیعی
- ارزیابی اثر داروهای ضدپلاکتی مانند آسپیرین
- غربالگری اولیه بیماری فونویلبراند
- بررسی اختلالات عروقی و عملکرد پلاکتی پیش از جراحی
جهت مطالعه ی جامع در مورد آزمایش PFA-100 به لینک زیر مراجعه کنید:
خطاهای شایع در انجام آزمایش BT یا bleeding time
- تماس مستقیم کاغذ صافی با زخم
- تنظیم نادرست فشار کاف
- استفاده از لانست با عمق متفاوت
- محیط بیش از حد گرم یا سرد
- عدم دقت اپراتور در ثبت زمان
کنترل کیفی آزمایش BT یا bleeding time
- استفاده از لانست استاندارد با عمق و طول ثابت
- کنترل فشار کاف با مانومتر دقیق
- انجام تست توسط فرد آموزش‌دیده
- بازبینی نتایج غیرعادی با تست‌های تکمیلی مانند PFA-100
جمع‌بندی نهایی
آزمایش BT یا bleeding time با وجود قدمت زیاد، هنوز در ارزیابی اولیه عملکرد پلاکتی و هموستاز اولیه نقش دارد. آشنایی با اصول و محدودیت‌های آن برای کارشناسان آزمایشگاه ضروری است. امروزه با معرفی روشهای دقیقتر، BT کمتر انجام میشود، اما دانستن اصول آن برای درک فرایندهای هموستاتیک اهمیت زیادی دارد.
سؤالات رایج درباره آزمایش BT یا bleeding time
۱. هدف از انجام آزمایش BT چیست؟
برای ارزیابی عملکرد پلاکتها و سلامت عروق در هموستاز اولیه.
۲. زمان طبیعی آزمایش BT چقدر است؟
در روش Ivy بین ۲ تا ۷ دقیقه و در روش Duke بین ۱ تا ۳ دقیقه.
۳. چه داروهایی باعث افزایش BT میشوند؟
آسپیرین، NSAIDs، کلوپیدوگرل و برخی آنتیبیوتیکها.
۴. آیا کاهش پلاکت همیشه باعث افزایش BT میشود؟
بله، کاهش تعداد یا عملکرد پلاکتی موجب طولانی شدن BT میگردد.
۵. BT در بیماری فونویلبراند چگونه است؟
در بیشتر موارد افزایش مییابد، زیرا اتصال پلاکت به عروق مختل میشود.
۶. آیا BT جایگزین PFA-100 است؟
خیر، PFA-100 دقیقتر و استانداردتر است.
۷. چه عواملی باعث خطای آزمایش BT میشوند؟
فشار کاف نامناسب، بریدگی غیراستاندارد، تماس کاغذ با زخم.
۸. آیا انجام BT دردناک است؟
خیر، بریدگی سطحی بوده و معمولاً ناراحتی کمی دارد.
۹. آیا BT برای کودکان قابل انجام است؟
بهندرت انجام میشود؛ روشهای جایگزین ترجیح دارند.
۱۰. آیا نتیجه BT به دما و شرایط محیط بستگی دارد؟
بله، دمای بالا یا پایین و خشکی پوست میتواند نتیجه را تغییر دهد.
منابع
- Henry’s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods, 24th Edition.
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30725918/
“`