آزمایش TEG و ROTEM؛ اصول، تفسیر و کاربرد بالینی در مدیریت خونریزی

آزمایش TEG و ROTEM؛ اصول، تفسیر و کاربرد بالینی

آزمایش TEG و ROTEM دو روش پیشرفته برای ارزیابی ویسکوالاستیک سیستم انعقادی در خون کامل هستند که بر خلاف تست‌های کلاسیک مانند PT، INR و aPTT، روند کامل تشکیل، استحکام و لیز لخته را در زمان واقعی نشان می‌دهند. استفاده از آزمایش TEG و ROTEM در تروما، جراحی قلب، پیوند کبد، خونریزی پس از زایمان و مراقبت‌های ویژه، امکان تشخیص دقیق کمبود فاکتورهای انعقادی، پلاکت، فیبرینوژن و فیبرینولیز را فراهم کرده و باعث هدفمند شدن تجویز فرآورده‌های خونی می‌شود.

جهت عضویت در کانال آموزشی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:

https://t.me/hematology_education

🚀 عضویت در کانال تلگرام

فهرست مطالب آزمایش TEG و ROTEM

🔷 مقدمه‌ای

کلیدواژه‌ها: آزمایش TEG و ROTEM، تست ویسکوالاستیک، ارزیابی هموستاز، تفسیر TEG، تفسیر ROTEM، مدیریت خون بیمار.

ارزیابی دقیق عملکرد سیستم انعقادی همواره یکی از چالش‌های اصلی طب اورژانس، جراحی، بیهوشی، مراقبت‌های ویژه و طب انتقال خون بوده است. تست‌های سنتی مانند PT، INR، aPTT و سطح فیبرینوژن اگرچه برای بررسی اختلالات انعقادی پایه مفید هستند، اما تنها اطلاعاتی از لحظه آغاز انعقاد در پلاسما ارائه می‌دهند و هیچ تصویری از روند واقعی تشکیل، استحکام و لیز لخته در خون کامل به دست نمی‌دهند. این تست‌ها نمی‌توانند نقش پلاکت‌ها، گلبول‌های قرمز، شبکه فیبرین، کیفیت فیبرین، تعامل سلول‌های خونی، و فعالیت فیبرینولیتیک را به‌طور هم‌زمان بررسی کنند. همین مسئله باعث شد نیاز به روشی جامع‌تر برای ارزیابی عملکرد هموستاز احساس شود.

در این میان، دو تکنیک پیشرفته Thromboelastography (TEG) و Rotational Thromboelastometry (ROTEM) به عنوان تحول بزرگ در مدیریت خونریزی و اختلالات انعقادی معرفی شدند. این دو روش، با استفاده از تحلیل ویسکوالاستیک لخته خون در زمان واقعی (Real-Time)، تمام مراحل انعقاد را به صورت یک منحنی پیوسته ثبت می‌کنند. در نتیجه پزشک یا کارشناس آزمایشگاه نه تنها می‌تواند مشخص کند لخته چگونه آغاز می‌شود، بلکه می‌فهمد لخته با چه سرعتی تشکیل شده، چقدر محکم است و آیا بیش از حد تخریب می‌شود یا خیر.

TEG و ROTEM با امکان تفکیک دقیق اختلالات فاکتوری، پلاکتی، فیبرینوژنی و فیبرینولیتیک، امروز در اکثر پروتکل‌های بین‌المللی (شامل AABB، EAST Trauma، ESAIC، EACTA، ACOG و SCCM) به‌عنوان ابزار اصلی مدیریت خونریزی و هدفمند کردن مصرف فراورده‌های خونی توصیه می‌شوند. در جراحی‌های بزرگ مانند جراحی قلب، پیوند کبد، تروماهای شدید، خونریزی پس از زایمان (PPH)، جراحی‌های ارتوپدی سنگین، ICU و حتی در ارزیابی اثر داروهای ضدانعقاد، آزمایش TEG و ROTEM نقش تعیین‌کننده دارند. برای آشنایی عمیق‌تر با اصول مدیریت سیستماتیک خون و کاهش مصرف فرآورده‌ها در سطح بیمار، مطالعه مقاله «مدیریت خون بیمار: اصول، اجرا و شاخص‌ها» توصیه می‌شود:
مدیریت خون بیمار (Patient Blood Management).

🔷 آزمایش TEG چگونه کار می‌کند؟ (مکانیزم Thromboelastography)

کلیدواژه‌ها: مکانیزم آزمایش TEG، عملکرد Thromboelastography، تفسیر منحنی آزمایش TEG، تست ویسکوالاستیک خون کامل.

در روش TEG، نمونه خون کامل بیمار درون یک کاپ کوچک ریخته می‌شود. این کاپ با زاویه بسیار اندک و مشخصی نوسان می‌کند. در مرکز کاپ یک سوزن ثابت وجود دارد. در حالت اولیه و پیش از تشکیل لخته، بین خون و سوزن هیچ پیوندی برقرار نیست؛ بنابراین، حرکت کاپ به سوزن منتقل نمی‌شود. اما به تدریج که فیبرین تشکیل می‌شود و پلاکت‌ها به آن می‌چسبند، لخته ایجاد شده نیروی چرخش کاپ را به سوزن منتقل می‌کند. دستگاه میزان انتقال نیرو را به شکل یک منحنی رسم می‌کند. این منحنی در طول زمان پهن‌تر می‌شود (نشانه تقویت لخته) و در صورت لیز لخته دوباره باریک می‌شود.

این منحنی یک تصویر کامل از فعالیت هموستاتیک خون است و تمام مراحل انعقاد (از شروع تا لیز) در آن مشاهده می‌شود. همین ویژگی باعث شده که آزمایش TEG یکی از ساده‌ترین و در عین حال کامل‌ترین ابزارهای تشخیصی در مدیریت خونریزی باشد و به‌خصوص در ترکیب با رویکردهای مدیریت خون بیمار (PBM) به بهینه‌سازی مصرف فرآورده‌های خونی کمک کند.

🔷 آزمایش ROTEM چگونه کار می‌کند؟ (مکانیزم Rotational Thromboelastometry)

کلیدواژه‌ها: مکانیزم آزمایش ROTEM، Rotational Thromboelastometry، مقایسه TEG و ROTEM، تست ویسکوالاستیک ارزیابی لخته.

در دستگاه ROTEM، بر خلاف TEG، کاپ ثابت است و پین یا پیستون با دامنه بسیار کوچک چرخش می‌کند. این تغییر کوچک مهندسی باعث افزایش چشمگیر دقت، کاهش حساسیت به لرزش و تکرارپذیری بالاتر نتایج شده است. علاوه بر این، ROTEM از فعال‌کننده‌های استانداردی مانند EXTEM، INTEM، FIBTEM و APTEM استفاده می‌کند که امکان تفکیک دقیق‌تر اختلالات انعقادی را فراهم می‌سازد.

ویژگی مهم ROTEM این است که می‌توان مسیرهای خاص انعقاد، نقش فیبرین، فیبرینولیز و عملکرد پلاکت‌ها را با تست‌های اختصاصی بررسی کرد. این امر در شرایط بحرانی مانند تروما یا PPH، که سرعت تشخیص حیاتی است، ارزش بالایی دارد. در بسیاری از مراکز پیشرفته، آزمایش ROTEM بخشی جدایی‌ناپذیر از پروتکل‌های Massive Transfusion و مدیریت خون بیمار است.

⭐ پارامترهای آزمایش TEG و تفسیر بالینی آن‌ها

کلیدواژه‌ها: پارامترهای TEG، R time، K time، زاویه آلفا، MA، LY30، تفسیر آزمایش TEG، هایپرفیبرینولیز.

در TEG، ابتدا فاصله زمانی بین شروع تست تا لحظه‌ای که اولین نیرو از خون به سوزن منتقل می‌شود، R Time نام دارد. این مرحله نشان‌دهنده فاز شروع انعقاد است و به فعالیت فاکتورهای انعقادی وابسته است. در شرایطی مانند مصرف وارفارین، DIC یا رقیق شدن شدید خون، R افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، اگر بیمار در وضعیت هایپرکوآگولابل باشد، R کاهش پیدا می‌کند.

پس از R، مرحله دوم که K و α را تشکیل می‌دهد، نشان‌دهنده سرعت تقویت لخته است. این مرحله بیشتر توسط فیبرینوژن و پلاکت‌ها هدایت می‌شود. اگر این دو دچار کمبود باشند، زاویه α کاهش و زمان K افزایش می‌یابد. در نهایت نیرومندترین شاخص TEG یعنی MA استحکام نهایی لخته را نشان می‌دهد. این شاخص ترکیبی از عملکرد پلاکت‌ها و استحکام شبکه فیبرین است. کاهش MA مصداق مشخص اختلال پلاکتی یا کاهش تعداد پلاکت است.

در انتهای منحنی TEG قسمت لایز لخته را داریم که با LY30 سنجیده می‌شود. اگر لخته در ۳۰ دقیقه بیش از حد لیز شود، آزمایش افزایش LY30 را نشان می‌دهد که مشخصه هایپرفیبرینولیز است؛ شرایطی که در تروما و PPH مرگ‌بار است و نیاز فوری به TXA دارد.

آزمایش TEG و ROTEM

آزمایش TEG و ROTEM

نکته مهم در تفسیر آزمایش TEG:  در این آزمایش R Time بیشتر از همه به فاکتورهای انعقادی وابسته است، در حالی که MA تقریباً به طور غالب بازتاب‌دهنده عملکرد و تعداد پلاکت‌هاست. به همین دلیل در خونریزی‌های شدید، ابتدا باید به این دو شاخص نگاه کرد تا مشخص شود بیمار بیشتر به FFP نیاز دارد یا به پلاکت. ترکیب این اطلاعات با سایر تست‌های روتین و اصول مدیریت خون بیمار (PBM) می‌تواند مصرف فرآورده‌های خونی را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.

در ادامه، هر یک از پارامترهای TEG را به‌صورت مجزا و بالینی می‌توان چنین خلاصه کرد: R Time به عنوان شاخص کمبود فاکتورهای انعقادی یا اثر داروهای ضدانعقاد مطرح است؛ K و زاویه آلفا بیش از همه به سطح و عملکرد فیبرینوژن و کیفیت شبکه فیبرین وابسته‌اند و MA کلید اصلی تشخیص کمبود یا اختلال عملکرد پلاکت است. در نهایت، LY30 آینه وضعیت فیبرینولیز بوده و در حضور هایپرفیبرینولیز باید به سرعت با داروهایی مانند ترانگزامیک اسید (TXA) مداخله کرد.

⭐  پارامترهای آزمایش ROTEM

کلیدواژه‌ها: پارامترهای ROTEM، CT، CFT، α-angle، MCF، LI30، تفسیر تست ROTEM، فیبرینوژن، پلاکت، فیبرینولیز.

در ROTEM، ساختار کلی منحنی مشابه TEG است اما با پارامترهای CT، CFT، زاویه آلفا و MCF بیان می‌شود. CT (Clotting Time) زمان تا شروع تشکیل لخته را نشان می‌دهد و بیشتر تحت تأثیر فاکتورهای انعقادی است. افزایش CT به نفع کمبود فاکتورهای انعقادی یا وجود ضدانعقادها (مانند هپارین) است. CFT (Clot Formation Time) مدت زمانی است که لخته از آغاز تا تقویت اولیه طی می‌کند و تحت تأثیر فیبرینوژن و پلاکت قرار دارد.

زاویه آلفا در ROTEM نیز مانند TEG سرعت تشکیل شبکه فیبرین و تقویت لخته را نشان می‌دهد. کاهش زاویه آلفا در حضور CFT طولانی می‌تواند نشانه کمبود فیبرینوژن، کیفیت پایین فیبرین یا اختلال عملکرد پلاکت باشد. مهم‌ترین پارامتر ROTEM، MCF (Maximum Clot Firmness) است که حداکثر استحکام لخته را نشان می‌دهد و مانند MA در TEG، بازتابی از مجموع اثر فیبرینوژن و پلاکت‌ها است. کاهش MCF در EXTEM و INTEM اما طبیعی بودن آن در FIBTEM بیشتر به نفع اختلال پلاکتی است، در حالی‌که کاهش MCF هم در EXTEM و هم در FIBTEM نشانه کمبود یا اختلال شدید فیبرینوژن است.

پارامتر LI30 یا درصد لیز لخته در ۳۰ دقیقه، مشابه LY30 در TEG، وضعیت فیبرینولیز را نشان می‌دهد. افزایش LI30 یا ML (Maximum Lysis) نشان‌دهنده هایپرفیبرینولیز است و نیاز فوری به مداخله با داروهایی مثل ترانگزامیک اسید دارد. ترکیب تفسیر CT، CFT، MCF و LI30 در تست‌های مختلف EXTEM، INTEM، FIBTEM و APTEM به پزشک اجازه می‌دهد که کمبود فاکتور، کمبود فیبرینوژن، اختلال پلاکتی و فیبرینولیز را از یکدیگر تفکیک کند و درمان هدفمند را بر اساس آزمایش ROTEM برنامه‌ریزی نماید.

آزمایش TEG و ROTEM

آزمایش  ROTEM

🔷 الگوریتم تصویری درمان بر اساس آزمایش ROTEM در تروما و جراحی

کلیدواژه‌ها: الگوریتم ROTEM، درمان بر اساس ROTEM، تفسیر عملی EXTEM، FIBTEM، APTEM، مدیریت خونریزی.

یکی از مهم‌ترین مزایای آزمایش ROTEM، امکان تدوین الگوریتم‌های درمانی سریع و قابل اجرا در اتاق عمل، اورژانس و ICU است. در ادامه، الگوریتم تصویری درمان بر اساس پارامترهای کلیدی ROTEM ارائه شده است.

1) CT در EXTEM یا INTEM طولانی است → کمبود فاکتورهای انعقادی

   CT↑
     ↓
کمبود فاکتورهای انعقادی
     ↓
تزریق FFP یا PCC بر اساس وضعیت بالینی


2) MCF در FIBTEM کاهش یافته است → کمبود فیبرینوژن

   FIBTEM-MCF ↓
       ↓
کمبود شدید فیبرین/فیبرینوژن
       ↓
Cryo یا Fibrinogen Concentrate تجویز شود


3) MCF در EXTEM کاهش و در FIBTEM طبیعی است → اختلال پلاکتی

 EXTEM-MCF ↓  
 FIBTEM-MCF Normal
         ↓
اختلال پلاکتی (تعداد یا عملکرد)
         ↓
Platelet Transfusion ± Desmopressin


4) LI30 یا ML افزایش یافته → هایپرفیبرینولیز

 LI30 ↑ یا ML ↑
       ↓
Hyperfibrinolysis
       ↓
TXA یا Amicar هرچه سریع‌تر تزریق شود

نکته کلیدی در استفاده از الگوریتم ROTEM: به جای تجویز کورکورانه FFP، پلاکت و کرایو، ابتدا باید مشخص شود مشکل اصلی بیمار کمبود فاکتور، کمبود فیبرینوژن، اختلال پلاکتی یا هایپرفیبرینولیز است. آزمایش ROTEM این امکان را فراهم می‌کند که براساس الگوی دقیق CT، MCF و LI30، درمان هدفمند و مطابق اصول Patient Blood Management انجام شود و از مصرف بی‌رویه فرآورده‌های خونی جلوگیری گردد.

🔷 سناریو بالینی واقعی (Case Study) بر اساس TEG و ROTEM

کلیدواژه‌ها: کیس تروما، خونریزی شدید، تفسیر ROTEM، الگوریتم درمان بر اساس آزمایش TEG و ROTEM.

بیمار زن ۳۲ ساله، با خونریزی شدید پس از زایمان (PPH) به اتاق عمل منتقل می‌شود. فشار خون ۴۰/۸۰ و ضربان قلب ۱۴۰ ضربه در دقیقه است. هموگلوبین به ۶٫۲ g/dL کاهش یافته و خونریزی فعال ادامه دارد. در چنین شرایطی استفاده از آزمایش TEG و ROTEM نقش حیاتی در تصمیم‌گیری درمانی دارد.

نتایج ROTEM بیمار به صورت زیر گزارش می‌شود:

  • EXTEM-CT = 230 ثانیه (افزایش CT و تأخیر در شروع لخته)
  • EXTEM-MCF = 33 (کاهش استحکام لخته)
  • FIBTEM-MCF = 5 (کاهش شدید استحکام لخته ناشی از فیبرین)
  • LI30 = 18٪ (افزایش لیز لخته در ۳۰ دقیقه)

تفسیر این الگو به‌صورت خلاصه چنین است: CT بالا نشان‌دهنده کمبود فاکتورهای انعقادی یا رقیق شدن شدید است؛ FIBTEM-MCF پایین بیانگر کمبود شدید فیبرینوژن و EXTEM-MCF پایین مؤید اختلال پلاکتی است. از طرف دیگر، افزایش LI30 نشان‌دهنده هایپرفیبرینولیز فعال است. بنابراین بیمار به طور هم‌زمان با کمبود فاکتورهای انعقادی، کمبود فیبرینوژن، اختلال پلاکتی و فیبرینولیز بیش‌فعال روبه‌رو است.

درمان مرحله‌به‌مرحله بر اساس این نتایج به‌صورت زیر انجام می‌شود: ابتدا برای اصلاح کمبود فیبرینوژن، ۱۰ واحد کرایو یا دوز مناسب فیبرینوژن کنسانتره تجویز می‌شود. در ادامه، با توجه به کاهش MCF، ۲ واحد پلاکت برای اصلاح اختلال پلاکتی تزریق می‌گردد. به دلیل وجود هایپرفیبرینولیز، ۱ گرم ترانگزامیک اسید (TXA) به‌صورت وریدی تجویز می‌شود. در صورت باقی ماندن CT بالا پس از این اقدامات، از PCC یا FFP برای اصلاح کمبود فاکتورهای انعقادی استفاده می‌شود. این رویکرد هدفمند، مثال روشنی از کاربرد عملی TEG و ROTEM در مدیریت خونریزی شدید است.

🔷 جمع‌بندی

کلیدواژه‌ها: نقش TEG و ROTEM، مدیریت خونریزی، هموستاز، آزمایش ویسکوالاستیک، پروتکل‌های PBM.

آزمایش TEG و ROTEM نه‌تنها تست‌های آزمایشگاهی، بلکه ابزارهای بالینی–عملی هستند که مستقیماً بر تصمیم‌گیری درمانی تأثیر می‌گذارند. به کمک این تست‌ها می‌توان در کمترین زمان تشخیص داد کمبود فاکتور وجود دارد یا خیر، فیبرینوژن پایین است یا نه، پلاکت دچار مشکل است یا سیستم فیبرینولیز بیش‌فعال شده است. درمان نیز به جای الگوهای کلی، بر اساس نقص واقعی بیمار تنظیم می‌شود. این فلسفه کاملاً با اصول Patient Blood Management هم‌راستا است و می‌تواند هم ایمنی بیمار را افزایش دهد و هم مصرف غیرضروری فرآورده‌های خونی را کاهش دهد.

در نهایت، می‌توان گفت آزمایش TEG و ROTEM امروز به ستون اصلی مدیریت خونریزی در جراحی قلب، پیوند کبد، تروما، خونریزی پس از زایمان و مراقبت‌های ویژه تبدیل شده‌اند و آشنایی دقیق کارشناسان آزمایشگاه، متخصصان بیهوشی، جراحان و پزشکان ICU با تفسیر این تست‌ها، تأثیر مستقیمی بر کیفیت مراقبت از بیمار خواهد داشت.

❓ سوالات رایج

۱. آزمایش TEG و ROTEM چه تفاوتی با تست‌های کلاسیک PT و aPTT دارند؟

تست‌های PT و aPTT تنها مرحله آغاز انعقاد را در پلاسما بررسی می‌کنند، در حالی که آزمایش TEG و ROTEM روند کامل تشکیل، استحکام و لیز لخته را در خون کامل نشان می‌دهند. به همین دلیل، اطلاعات بسیار جامع‌تری درباره نقش پلاکت، فیبرینوژن و فیبرینولیز ارائه می‌کنند و برای تصمیم‌گیری بالینی در خونریزی‌های شدید مناسب‌تر هستند.

۲. در چه مواردی آزمایش TEG و ROTEM بیشتر درخواست می‌شود؟

مهم‌ترین موارد شامل تروماهای شدید، جراحی قلب، پیوند کبد، خونریزی پس از زایمان (PPH)، اعمال جراحی بزرگ ارتوپدی و مانیتورینگ خونریزی در ICU است. در این شرایط، تصمیم‌گیری سریع درباره تجویز FFP، پلاکت، کرایو و TXA ضروری است و آزمایش TEG و ROTEM راهنمای ارزشمندی در این زمینه ارائه می‌کنند.

۳. اجرای آزمایش TEG و ROTEM در آزمایشگاه چه محدودیت‌هایی دارد؟

این تست‌ها به تجهیزات تخصصی، آموزش مناسب پرسنل، رعایت دقیق زمان‌بندی از لحظه خون‌گیری تا انجام تست و کنترل شرایط محیطی (مثل دما و لرزش) نیاز دارند. هم‌چنین هزینه دستگاه و کارتریج‌ها نسبت به تست‌های روتین بیشتر است و معمولاً در مراکز بزرگ و دانشگاهی استفاده می‌شوند.

۴. آیا با TEG و ROTEM می‌توان نیاز به تزریق پلاکت را دقیق‌تر تعیین کرد؟

بله. کاهش MA در TEG و کاهش MCF در EXTEM همراه با طبیعی بودن FIBTEM در ROTEM، بیشتر به نفع اختلال پلاکتی است. در چنین شرایطی، تجویز پلاکت هدفمند و بر اساس شواهد انجام می‌شود، نه صرفاً بر اساس حدس یا پروتکل‌های کلی.

۵. نقش آزمایش TEG و ROTEM در تشخیص هایپرفیبرینولیز چیست؟

افزایش LY30 در TEG یا LI30/ML در ROTEM نشان‌دهنده لیز بیش از حد لخته است. این الگو مشخصه هایپرفیبرینولیز بوده و در تروما و PPH اهمیت زیادی دارد. در این وضعیت، تجویز سریع ترانگزامیک اسید (TXA) می‌تواند از ادامه خونریزی و بدتر شدن وضعیت بیمار جلوگیری کند.

۶. آیا آزمایش TEG و ROTEM می‌توانند در مدیریت خون بیمار (PBM) نقش داشته باشند؟

بله. این دو تست با شناسایی دقیق نوع نقص انعقادی (کمبود فاکتور، فیبرینوژن، پلاکت یا فیبرینولیز) کمک می‌کنند تا فراورده‌های خونی فقط در صورت نیاز واقعی تزریق شوند. این رویکرد با اصول PBM هم‌خوانی دارد و می‌تواند مصرف خون و عوارض مرتبط با آن را کاهش دهد.

۷. آیا می‌توان اثر داروهای ضدانعقاد را با TEG و ROTEM ارزیابی کرد؟

در بسیاری از موارد بله. به‌ویژه اثر هپارین، وارفارین و تا حدی برخی DOACها می‌تواند در تغییر R/CT و الگوی کلی منحنی TEG و ROTEM منعکس شود. در برخی نسخه‌های این دستگاه‌ها تست‌های
اختصاصی برای بررسی اثر هپارین (مثل HEPTEM) نیز وجود دارد.

۸. آیا هر مرکز آزمایشگاهی می‌تواند TEG و ROTEM راه‌اندازی کند؟

راه‌اندازی این تست‌ها نیاز به زیرساخت، بودجه و حجم مناسب بیمار دارد. معمولاً مراکز ترومای سطح بالا، بیمارستان‌های آموزشی بزرگ و مراکز جراحی قلب و پیوند کبد، بیشترین بهره را از این تست‌ها می‌برند. برای مراکز کوچک‌تر، ممکن است از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نباشد.

۹. آیا آزمایش TEG و ROTEM جایگزین کامل تست‌های PT، aPTT و فیبرینوژن می‌شوند؟

خیر. این تست‌ها جایگزین کامل نیستند، بلکه مکمل تست‌های کلاسیک به‌شمار می‌روند. در مدیریت خونریزی حاد، ترکیب اطلاعات حاصل از PT، aPTT، فیبرینوژن، شمارش پلاکت و نتایج TEG/ROTEM تصویری کامل از وضعیت هموستاز بیمار ارائه می‌دهد.

۱۰. نقش کارشناس آزمایشگاه در انجام صحیح TEG و ROTEM چیست؟

نقش کارشناس آزمایشگاه در این تست‌ها بسیار مهم است. از خون‌گیری صحیح و رعایت زمان انتقال نمونه تا تنظیم دستگاه، انتخاب نوع تست (EXTEM، INTEM، FIBTEM، APTEM) و کنترل کیفی نتایج، همگی به مهارت و دقت پرسنل آزمایشگاه وابسته‌اند. آموزش مناسب و آشنایی با تفسیر بالینی منحنی‌ها برای ارائه خدمات با کیفیت ضروری است.

🔗 منابع معتبر


دیدگاهتان را بنویسید