تفاوت آزمایش PSA و Free PSA | راهنمای تفسیر و محدوده نرمال
خلاصه: تفاوت آزمایش psa و free psa به این شرح است که PSA مجموع آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (آزاد و متصل) را می‌سنجد، اما Free PSA فقط بخش آزاد آن را اندازه‌گیری می‌کند. نسبت Free/Total PSA در تفسیر نتایج کمک می‌کند تشخیص دهیم افزایش PSA بیشتر به نفع بزرگی خوشخیم پروستات است یا احتمال سرطان پروستات وجود دارد.
جهت عضویت در کانال آموزشی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:
https://t.me/hematology_education
فهرست مطالب
آزمایش Free PSA چیست؟
تفاوت PSA و Free PSA (تفاوت آزمایش psa و free psa)
محاسبه نسبت Free PSA به Total PSA
مقدار و رنج نرمال PSA و Free PSA
تفسیر جواب آزمایش PSA و Free PSA
عوامل مؤثر بر افزایش PSA
نکات مهم قبل از انجام آزمایش PSA
تفاوت PSA total و Free PSA در تشخیص
سؤالات رایج (۱۰ سؤال و پاسخ)
منابع معتبر (WHO و PubMed)
آزمایش PSA چیست؟ Prostate-Specific Antigen
PSA (Prostate-Specific Antigen) پروتئینی است که توسط سلول‌های پروستات ترشح میشود. مقدار کمی از آن همیشه در خون وجود دارد، اما در برخی شرایط مثل التهاب، عفونت یا سرطان پروستات افزایش پیدا می‌کند. آزمایش Total PSA مقدار کل PSA (شامل PSA متصل به پروتئین‌ها و PSA آزاد) را در خون اندازه‌گیری می‌کند.
تفاوت آزمایش PSA و Free PSA
آزمایش Free PSA چیست؟ (PSA آزاد)
در خون، بخشی از PSA به پروتئین‌ها متصل است و بخشی دیگر به صورت آزاد گردش می‌کند. آزمایش Free PSA فقط میزان PSA آزاد را اندازه‌گیری می‌کند. نسبت مقدار Free PSA به کل PSA میتواند به افتراق بین سرطان پروستات و بزرگی خوشخیم پروستات کمک کند.
تفاوت PSA و Free PSA (تفاوت آزمایش psa و free psa)
| ویژگی | PSA کلی (Total PSA) | PSA آزاد (Free PSA) |
|---|---|---|
| شامل چه چیزی است؟ | مجموع PSA آزاد و متصل | فقط PSA آزاد |
| کاربرد اصلی | غربالگری کلی پروستات | تشخیص دقیق‌تر نوع مشکل |
| مقدار/معیار نرمال | کمتر از 4 نانوگرم/میلی‌لیتر (به سن وابسته) | نسبت Free/Total بالاتر از 25% طبیعی‌تر |
| تفسیر بالا بودن | میتواند نشانه التهاب، بزرگی خوشخیم یا سرطان باشد | اگر نسبت پایین باشد احتمال سرطان بیشتر است |
محاسبه نسبت Free PSA به Total PSA (Free/Total PSA Ratio)
فرمول: (Free PSA / Total PSA) × 100
- اگر نسبت بیش از 25% باشد → احتمال سرطان پایین است.
- اگر نسبت بین 10 تا 25% باشد → وضعیت مشکوک است و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
- اگر نسبت کمتر از 10% باشد → احتمال سرطان پروستات بالا است.
مقدار نرمال آزمایش PSA و Free PSA (رنج نرمال)
- Total PSA کمتر از 4 نانوگرم/میلی‌لیتر: طبیعی (در بیشتر مردان زیر 50 سال).
- Total PSA بین 4 تا 10: محدوده خاکستری (gray zone)، نیاز به بررسی نسبت Free PSA.
- Free PSA بیش از 25%: بیشتر نشانه بزرگی خوشخیم پروستات است.
- Free PSA کمتر از 10%: احتمال بدخیمی وجود دارد.
نکته: مقدار PSA به سن نیز بستگی دارد؛ با افزایش سن، مقدار نرمال کمی بیشتر میشود.
تفسیر جواب آزمایش Free PSA و PSA (به زبان ساده)
اگر نتیجه آزمایش PSA بالا باشد، لزوماً به معنای سرطان نیست. عواملی مانند عفونت یا التهاب پروستات (پروستاتیت)، بزرگی خوشخیم پروستات (BPH)، فعالیت جنسی یا انزال قبل از آزمایش، و دوچرخه‌سواری یا فعالیت‌های فیزیکی شدید میتوانند باعث افزایش موقت PSA شوند. پزشک معمولاً بر اساس نسبت Free PSA و علائم بیمار تصمیم می‌گیرد که آیا نیاز به MRI یا بیوپسی پروستات هست یا خیر.
عوامل مؤثر بر نتیجه آزمایش PSA (دلایل افزایش PSA)
- سن و اندازه پروستات
- مصرف داروهایی مانند فیناستراید یا دوتراید
- انجام معاینه دیجیتال پروستات (DRE) قبل از آزمایش
- عفونت‌های مجاری ادراری
- فعالیت جنسی در ۲۴ ساعت قبل از آزمایش
نکات مهم قبل از انجام آزمایش PSA (آمادگی بیمار)
- حداقل ۲۴ ساعت قبل از آزمایش رابطه جنسی نداشته باشید.
- اگر اخیراً معاینه پروستات یا سونوگرافی ترانس‌رکتال انجام داده‌اید، آزمایش را به تعویق بیندازید.
- داروهای مصرفی خود را به پزشک اطلاع دهید.
تفاوت PSA total و Free PSA در تشخیص (Clinical Use)
در حالی که PSA total فقط نشان میدهد سطح PSA بالا یا پایین است، Free PSA کمک می‌کند علت آن مشخص شود. به‌عنوان مثال: اگر PSA بالا ولی Free PSA هم زیاد باشد → بیشتر احتمال BPH است. اگر PSA بالا ولی Free PSA کم باشد → احتمال سرطان پروستات بیشتر است.
سؤالات رایج درباره آزمایش PSA و Free PSA (۱۰ پرسش و پاسخ)
“`
۱) آیا بالا بودن PSA حتماً یعنی سرطان دارم؟
خیر، بسیاری از مردان با PSA بالا دچار سرطان نیستند. عوامل غیرسرطانی هم میتوانند باعث افزایش PSA شوند.
۲) نسبت Free PSA چه کاربردی دارد؟
این نسبت برای افتراق سرطان از بزرگی خوشخیم پروستات استفاده میشود.
۳) مقدار نرمال Free PSA چقدر است؟
نسبت بالای 25% طبیعی و نسبت پایینتر از 10% مشکوک به سرطان است.
۴) چه زمانی باید آزمایش PSA انجام دهم؟
معمولاً از 50 سالگی به بعد، یا زودتر در افراد با سابقه خانوادگی سرطان پروستات.
۵) آیا نی نی سایت یا منابع اینترنتی میتوانند نتیجه را تفسیر کنند؟
میتوانند توضیح کلی بدهند، اما تفسیر دقیق باید توسط پزشک متخصص انجام شود.
۶) چه چیزی باعث کاهش Free PSA میشود؟
سرطان پروستات و برخی التهابها باعث کاهش PSA آزاد میشوند.
۷) آیا رابطه جنسی قبل از آزمایش روی نتیجه تأثیر دارد؟
بله، میتواند باعث افزایش موقت PSA شود.
۸) آیا رژیم غذایی روی PSA تأثیر دارد؟
برخی شواهد نشان میدهد رژیم کمچربی و مصرف آنتیاکسیدانها ممکن است سطح PSA را کاهش دهد.
۹) چطور می‌توان PSA را پایین آورد؟
با درمان التهاب، تنظیم داروها و پیگیری پزشکی منظم.
۱۰) اگر PSA بالا بود، قدم بعدی چیست؟
پزشک ممکن است تکرار آزمایش، MRI یا بیوپسی پروستات را توصیه کند.
“`