فهرست مطالب

• مقدمه به بابزیا و بابزیوزیس
• زیست‌شناسی انگل بابزیا و چرخه زندگی آن
• راه‌های انتقال بابزیا و بابزیوزیس
• علائم بابزیوزیس ناشی از انگل بابزیا
• تشخیص بابزیا و روش‌های شناسایی بابزیوزیس
• درمان بابزیوزیس و داروهای ضد بابزیا
• پیشگیری از عفونت بابزیا و کنترل بابزیوزیس
• اهمیت بابزیا در انتقال خون و غربالگری بابزیوزیس
• سوالات رایج درباره بابزیا

مقدمه به بابزیا و بابزیوزیس

بابزیا (Babesia) جنسی از پروتوزوآهای انگلی است که باعث بیماری بابزیوزیس (babesiosis) می‌شود. این انگل داخل سلولی، سلول‌های قرمز خون (اریتروسیت‌ها) را عفونی کرده و منجر به کم‌خونی همولیتیک می‌گردد. بیماری عمدتاً از طریق نیش کنه‌های آلوده، به ویژه گونه Ixodes scapularis (کنه سیاه‌پا)، منتقل می‌شود. بابزیوزیس شبیه مالاریا است و علائم آن شامل تب، لرز و خستگی می‌شود. این بیماری زئونوتیک (انتقال از حیوان به انسان) است و عمدتاً در مناطق شمال شرقی و میان‌غربی ایالات متحده، اروپا و بخش‌هایی از آسیا شایع است. اولین موارد انسانی در دهه ۱۹۵۰ گزارش شد و از آن زمان، شیوع آن افزایش یافته، به ویژه در افراد مسن یا با سیستم ایمنی ضعیف. بابزیوزیس می‌تواند بدون علامت باشد یا منجر به عوارض شدید مانند نارسایی ارگان‌ها شود.

زیست‌شناسی انگل بابزیا و چرخه زندگی آن

بابزیا انگل آپي‌کامپلکسان است که در چرخه زندگی خود، میزبان‌های مهره‌دار (مانند موش‌ها، گوزن‌ها و انسان) و ناقل‌های بندپا (کنه‌ها) را درگیر می‌کند. گونه‌های اصلی انسانی عبارتند از: Babesia microti (شایع در آمریکا)، B. divergens (در اروپا)، B. duncani (در غرب آمریکا) و B. venatorum (در آسیا). انگل پس از ورود به بدن، به گلبول‌های قرمز نفوذ کرده و با تقسیم میتوتیک (تکثیر غیرجنسی) تکثیر می‌شود، که منجر به پارگی سلول‌ها و آزادسازی انگل‌های جدید می‌گردد. این فرآیند باعث کم‌خونی و علائم شبیه مالاریا می‌شود. چرخه زندگی شامل مرحله اسپوروزوئیت (در کنه) و تروفوزوئیت و مروزوئیت (در میزبان) است. بابزیا می‌تواند با سایر پاتوژن‌های منتقل‌شده توسط کنه مانند بورلیا (عامل لایم) هم‌زمان عفونت ایجاد کند، که تشخیص را پیچیده می‌کند. تحقیقات اخیر نشان‌دهنده تنوع ژنتیکی گونه‌ها و مقاومت احتمالی به داروها است.

راه‌های انتقال بابزیا و بابزیوزیس

راه اصلی انتقال، نیش کنه‌های Ixodes است که انگل را از میزبان‌های حیوانی (مانند موش سفیدپا) به انسان منتقل می‌کنند. کنه در مراحل لارو، نیمف و بالغ می‌تواند ناقل باشد، اما نیمف‌ها (کوچک و سخت‌تشخیص) شایع‌ترین هستند. انتقال می‌تواند در فصل‌های گرم (بهار تا پاییز) رخ دهد. راه‌های دیگر شامل انتقال از طریق خون اهدایی (transfusion-transmitted babesiosis)، که در ایالات متحده بیش از ۲۰۰ مورد گزارش شده، انتقال مادر به جنین (عمودی) و پیوند عضو یا بافت است. هیچ انتقال مستقیم انسان به انسان (مانند تماس جنسی یا تنفسی) وجود ندارد. عوامل خطر شامل زندگی در مناطق اندمیک، فعالیت‌های outdoor مانند پیاده‌روی در جنگل‌ها، و عدم استفاده از محافظت‌کننده‌ها است. تغییرات آب و هوایی می‌تواند محدوده کنه‌ها را گسترش دهد.

علائم بابزیوزیس ناشی از انگل بابزیا

علائم معمولاً ۱ تا ۴ هفته پس از نیش ظاهر می‌شوند، اما می‌تواند تا ۹ هفته طول بکشد. علائم شبیه آنفولانزا شامل تب بالا (تا ۴۰ درجه)، لرز شدید، تعریق شبانه، خستگی مفرط، سردرد، درد عضلانی و مفصلی، تهوع، استفراغ و کاهش اشتها است. در موارد شدید، کم‌خونی همولیتیک منجر به زردی (jaundice)، ادرار تیره، بزرگ‌شدن طحال (splenomegaly) و کبد، و نارسایی تنفسی یا کلیوی می‌شود. افراد مسن، بدون طحال (asplenic)، HIV-positive یا تحت شیمی‌درمانی در معرض خطر مرگ (تا ۲۰%) هستند. عفونت بدون علامت در افراد سالم شایع است. هم‌زمان با لایم یا آناپلاسموز، علائم پیچیده‌تر می‌شود. علائم گوارشی مانند اسهال و درد شکمی نیز گزارش شده.

تشخیص بابزیا و روش‌های شناسایی بابزیوزیس

تشخیص بر اساس تاریخچه (نیش کنه، سفر به مناطق اندمیک) و آزمایش‌های آزمایشگاهی است. روش اصلی: مشاهده انگل در اسمیر خون زیر میکروسکوپ (شکل “مالتز کراس” یا حلقه‌ای). تست PCR برای تشخیص DNA انگل حساس‌تر است، به ویژه در مراحل اولیه. تست‌های سرولوژی (IFA یا ELISA) برای آنتی‌بادی IgM/IgG استفاده می‌شود، اما ممکن است کاذب مثبت/منفی داشته باشد. تشخیص افتراقی با مالاریا، لایم، آناپلاسموز و عفونت‌های ویروسی ضروری است. در موارد انتقال خونی، غربالگری خون اهدایی با تست‌های FDA-approved انجام می‌شود. آزمایش‌های پیشرفته مانند FISH یا NGS برای گونه‌های نادر مفید است.

درمان بابزیوزیس و داروهای ضد بابزیا

درمان استاندارد برای موارد خفیف تا متوسط: ترکیب آتوواکون (Atovaquone) و آزیترومایسین (Azithromycin) برای ۷-۱۰ روز. در موارد شدید یا مقاوم: کلین‌دامایسین (Clindamycin) خوراکی یا وریدی به همراه کینین (Quinine). برای بیماران بستری، تعویض خون (exchange transfusion) برای کاهش بار انگلی توصیه می‌شود. درمان حمایتی شامل هیدراتاسیون، تسکین درد و نظارت بر کم‌خونی است. راهنمای IDSA ۲۰۲۰ تأکید بر تشخیص زودرس و درمان دوگانه دارد. مقاومت دارویی نادر است، اما نظارت لازم. در افراد بدون علامت، درمان معمولاً لازم نیست مگر در موارد انتقال خونی.

پیشگیری از عفونت بابزیا و کنترل بابزیوزیس

پیشگیری بر اجتناب از کنه تمرکز دارد: استفاده از دافع حشرات حاوی DEET (حداقل ۲۰%)، پوشیدن لباس بلند و روشن، اجتناب از علف‌های بلند و جنگل‌ها در فصل کنه. پس از فعالیت outdoor، بررسی دقیق بدن برای کنه و دوش‌گرفتن توصیه می‌شود. برای حیوانات خانگی، استفاده از کولارهای ضدکنه. غربالگری خون اهدایی در مناطق اندمیک (مانند تست FDA در آمریکا) ضروری است. واکسن انسانی وجود ندارد، اما تحقیقات در حال انجام است. کنترل جمعیت کنه با آفت‌کش‌ها و مدیریت حیات وحش (مانند کاهش جمعیت گوزن) می‌تواند کمک کند. آموزش عمومی در مورد خطرات نیش کنه کلیدی است.

اهمیت بابزیا در انتقال خون و غربالگری بابزیوزیس

بابزیوزیس یکی از عفونت‌های مهم منتقل‌شونده از طریق خون (transfusion-transmitted infection) است که می‌تواند از اهداکنندگان بدون علامت به دریافت‌کنندگان منتقل شود. در ایالات متحده، بیش از ۲۰۰ مورد بابزیوزیس ناشی از انتقال خون گزارش شده است. اهمیت این موضوع در افراد با سیستم ایمنی ضعیف، مانند بیماران سرطانی یا دریافت‌کنندگان پیوند، بیشتر است زیرا می‌تواند منجر به عوارض شدید شود. غربالگری خون اهدایی با تست‌های مورد تایید FDA، مانند تست‌های سرولوژی و PCR، برای شناسایی اهداکنندگان آلوده ضروری است. سازمان‌هایی مانند CDC و FDA بر اهمیت این غربالگری تاکید دارند تا از ایمنی خون تامین‌شده اطمینان حاصل شود. عدم غربالگری می‌تواند شیوع بیماری را افزایش دهد، بنابراین سیاست‌های بهداشتی باید بر پیشگیری از انتقال بابزیا از طریق خون تمرکز کنند.

سوالات رایج درباره بابزیا

بابزیا چیست؟

بابزیا جنسی از پروتوزوآهای انگلی است که باعث بابزیوزیس می‌شود و سلول‌های قرمز خون را عفونی می‌کند.

چگونه بابزیا منتقل می‌شود؟

عمدتاً از طریق نیش کنه‌های Ixodes، و همچنین انتقال خون، مادر به جنین یا پیوند عضو.

علائم بابزیوزیس چیست؟

تب بالا، لرز، خستگی، سردرد، درد عضلانی، کم‌خونی و در موارد شدید نارسایی ارگان‌ها.

بابزیوزیس چگونه تشخیص داده می‌شود؟

با مشاهده انگل در خون زیر میکروسکوپ، تست PCR یا سرولوژی.

درمان بابزیوزیس چگونه است؟

با داروهایی مانند آتوواکون و آزیترومایسین برای موارد خفیف، و کلین‌دامایسین و کینین برای شدید.

چگونه از بابزیا پیشگیری کنیم؟

با استفاده از دافع حشرات، لباس مناسب، بررسی بدن پس از فعالیت در طبیعت و غربالگری خون.

بابزیوزیس در چه مناطقی شایع است؟

شمال شرقی آمریکا، اروپا و آسیا، به ویژه در مناطق جنگلی.

آیا بابزیوزیس کشنده است؟

در افراد مسن یا نقص ایمنی می‌تواند کشنده باشد، با نرخ مرگ تا ۲۰%.

تفاوت بابزیوزیس با مالاریا چیست؟

هر دو علائم مشابه دارند اما بابزیا توسط کنه منتقل می‌شود نه پشه، و گونه‌های متفاوتی هستند.

آیا واکسنی برای بابزیوزیس وجود دارد؟

خیر، واکسنی برای انسان وجود ندارد اما تحقیقات ادامه دارد.