پلاکت فرزیس چیست
پلاکت فرزیس چیست؟ این روش پزشکی پیشرفته، که به عنوان افرزیس پلاکتی یا ترومبوسیتا فرزیس شناخته می‌شود، پلاکت‌ها را از خون جدا می‌کند و سایر اجزای خون را بازمی‌گرداند. این فرآیند برای اهدای پلاکت به بیماران نیازمند یا درمان اختلالات خونی مانند ترومبوسیتوز استفاده می‌شود و می‌تواند جان افراد را نجات دهد.
جهت عضویت در کانال آموزشی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:
https://t.me/hematology_education
فهرست مطالب
- پلاکت فرزیس چیست: تعریف و مفهوم افریسیس پلاکت
- روش انجام پلاکت فرزیس: مراحل و تجهیزات ترومبوسیتا فرزیس
- مزایای پلاکت فرزیس: فواید اهدای پلاکت و درمان ترومبوسیتوز
- خطرات و عوارض پلاکت فرزیس: ریسک‌ها و مدیریت عوارض افریسیس پلاکت
- سوالات رایج درباره پلاکت فرزیس چیست
پلاکت فرزیس چیست: تعریف و مفهوم افرزیس پلاکت
پلاکت فرزیس، که با نام‌های ترومبوسیتا فرزیس یا ترومبا فرزیس نیز شناخته می‌شود، یک فرآیند پزشکی پیشرفته است که در آن پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها، که اجزای کلیدی خون مسئول انعقاد و جلوگیری از خونریزی هستند، از خون اهداکننده یا بیمار جدا می‌شوند. این روش بخشی از خانواده افریسیس است که امکان جمع‌آوری انتخابی اجزای خون را فراهم می‌کند، در حالی که سایر اجزا مانند گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاسما به بدن بازگردانده می‌شوند. پلاکت فرزیس نه تنها برای اهدای پلاکت به بیماران نیازمند استفاده می‌شود، بلکه در موارد درمانی برای کاهش تعداد پلاکت‌های بیش از حد در بیماران مبتلا به اختلالاتی مانند ترومبوسیتوز اساسی نیز کاربرد دارد. این فرآیند می‌تواند جان بیماران را نجات دهد، به ویژه کسانی که به دلیل شیمی‌درمانی، کم‌خونی آپلاستیک یا سایر بیماری‌ها دچار کمبود پلاکت هستند. اهمیت این روش در این است که اجازه می‌دهد تا دوز کامل پلاکت از یک اهداکننده واحد جمع‌آوری شود، که این امر خطر عفونت‌های منتقل‌شونده از طریق خون را کاهش می‌دهد و امکان تطبیق HLA (آنتی‌ژن‌های انسانی لکوسیت) را برای بهبود اثربخشی انتقال فراهم می‌کند.
جهت مطالعه در مورد پلاکت رندوم به لینک زیر مراجعه کنید:
روش انجام پلاکت فرزیس: مراحل و تجهیزات ترومبوسیتا فرزیس
در فرآیند پلاکت فرزیس، از یک دستگاه اتوماتیک افریسیس استفاده می‌شود که خون را از طریق یک کاتتر وریدی از اهداکننده خارج می‌کند. این خون با یک ماده ضد انعقاد مانند سیترات سدیم مخلوط می‌شود تا از لخته شدن جلوگیری شود، سپس وارد سانتریفیوژ دستگاه می‌گردد که اجزای خون را بر اساس وزن و چگالی جدا می‌کند. پلاکت‌ها که سبک‌تر هستند، جمع‌آوری می‌شوند و سایر اجزا مانند گلبول‌های قرمز و پلاسما از طریق همان کاتتر یا یک سوزن دوم به بدن بازگردانده می‌شوند. این چرخه چندین بار تکرار می‌شود تا مقدار کافی پلاکت (معمولاً بیش از ۳×۱۰^۱۱ پلاکت در یک واحد) جمع‌آوری گردد. کل فرآیند حدود ۶۰ تا ۱۲۰ دقیقه طول می‌کشد و در مراکز خون‌گیری یا بیمارستان‌ها انجام می‌شود. پیش از شروع، اهداکننده تحت بررسی فیزیکی قرار می‌گیرد که شامل اندازه‌گیری قد، وزن، دما، فشار خون، ضربان قلب و سطح هموگلوبین است. شرایط اهدا شامل وزن حداقل ۵۰ کیلوگرم، تعداد پلاکت حداقل ۱۵۰×۱۰^۹ در لیتر و عدم مصرف آسپیرین یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی به مدت ۳۶ تا ۷۲ ساعت قبل است. اهداکنندگان می‌توانند هر ۳ تا ۲۸ روز یک بار (بسته به قوانین محلی، مانند هر ۷ روز در ایالات متحده تا حداکثر ۲۴ بار در سال) اهدا کنند، اما بیش از ۵۰ درصد پلاکت‌ها در هر جلسه استخراج نمی‌شود. همچنین، از فیلترهای لوکوریداکشن برای حذف گلبول‌های سفید استفاده می‌شود تا خطر عوارض را کاهش دهد. این روش می‌تواند تک‌نیزه یا دو‌نیزه باشد و حجم خون پردازش‌شده معمولاً ۱ تا ۲ لیتر است.
مزایای: فواید اهدای پلاکت و درمان ترومبوسیتوز
یکی از اصلی‌ترین مزایای پلاکت فرزیس، تأمین پلاکت برای بیماران مبتلا به ترومبوسیتوپنی یا اختلالات عملکرد پلاکت است، مانند کسانی که تحت شیمی‌درمانی برای لوسمی یا مولتیپل میلوما هستند، یا بیماران مبتلا به کم‌خونی آپلاستیک، ایدز، هیپرسپلنیسم، پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک، سپسیس، پیوند مغز استخوان یا اندام، درمان پرتویی یا جراحی‌های بزرگ مانند بای‌پس قلبی-ریوی. انتقال پلاکت زمانی توصیه می‌شود که تعداد پلاکت کمتر از ۱۰,۰۰۰ در میکرولیتر باشد (یا کمتر از ۲۰,۰۰۰ با کاتتر وریدی مرکزی، یا کمتر از ۵۰,۰۰۰ قبل از پونکسیون کمری یا جراحی عمده). این روش خطر خونریزی را کاهش می‌دهد و می‌تواند حیاتی باشد. علاوه بر این، در موارد درمانی، پلاکت فرزیس تعداد پلاکت‌های بالا را در اختلالاتی مانند ترومبوسیتوز اساسی کاهش می‌دهد و خطر ترومبوز یا سکته را در کوتاه‌مدت کم می‌کند، هرچند برای کنترل بلندمدت نیاز به درمان‌های دارویی همراه است. دیگر مزایا شامل کاهش خطر واکنش‌های آلرژیک و عوارض جانبی است، زیرا پلاکت از یک اهداکننده واحد جمع‌آوری می‌شود و سیستم بسته خطر آلودگی باکتریایی را پایین می‌آورد. همچنین، اهداکنندگان می‌توانند بیشتر از اهدای خون کامل شرکت کنند، زیرا پلاکت‌ها ظرف حدود ۳ روز بازسازی می‌شوند، و این روش ذخیره‌سازی پلاکت را بهبود می‌بخشد. در مراقبت از سرطان، این روش سطح پلاکت را در بیماران شیمی‌درمانی حفظ می‌کند و کیفیت زندگی را افزایش می‌دهد، در حالی که در تروما، به جلوگیری از خونریزی بیش از حد کمک می‌کند.
خطرات و عوارض: ریسک‌ها و مدیریت عوارض افریسیس پلاکت
با وجود ایمنی کلی، پلاکت فرزیس می‌تواند عوارض جانبی داشته باشد، هرچند نادر. برای اهداکنندگان، شایع‌ترین مشکل هیپوکلسمی ناشی از ضد انعقاد است که علائمی مانند گزگز لب‌ها، طعم فلزی، تهوع، خستگی، سرگیجه، غش، تحریک عصبی یا تتانی ایجاد می‌کند و با مکمل‌های کلسیم قابل کنترل است. تغییرات فشار خون یا واکنش‌های واسوواگال نیز ممکن است رخ دهد. مشکلات دسترسی وریدی مانند هماتوم یا کبودی از سوزن، و در موارد مکرر، زخم وریدها که دسترسی آینده را سخت می‌کند، گزارش شده. عوارض شدید نادر هستند و تحت نظارت انجام می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که عوارض خفیف مانند سینکوپ، بی‌حالی، سرگیجه، تعریق، پارستزی، سردرد و رنگ‌پریدگی در حدود ۲.۲ درصد موارد رخ می‌دهد، در حالی که عوارض متوسط مانند تهوع، استفراغ، هیپوتانسیون و آریتمی کمتر از ۰.۳ درصد است. هماتوم در ۱.۶ درصد موارد دیده می‌شود. عوامل خطر شامل مدت زمان فرآیند کمتر از ۶۰ دقیقه (با احتمال ۱۲.۳ درصد عوارض) و حجم ACD کمتر از ۲۵۰ میلی‌لیتر (۲۱.۴ درصد) است. زنان بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند (۶.۹ درصد در مقابل ۳.۷ درصد مردان)، و عوارض در اهداکنندگان با کمتر از ۱۰ اهدای قبلی شایع‌تر است. برای گیرندگان، ممکن است مقاومت به انتقال (رفرکتوری) رخ دهد اگر افزایش تعداد پلاکت کمتر از انتظار باشد، و در موارد منع مصرف مانند پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک، می‌تواند علائم عصبی، نارسایی کلیوی یا تشکیل ترومب جدید را بدتر کند. همچنین، این روش می‌تواند بر پارامترهای انعقادی خون تأثیر بگذارد و در برخی موارد باعث کاهش هماتوکریت، هموگلوبین و گلبول‌های قرمز شود که به دلیل از دست دادن خون در کیت‌ها یا لیز سلولی است. با این حال، با آموزش و تنظیم دستگاه، این ریسک‌ها کاهش می‌یابد.
سوالات رایج
۱. پلاکت فرزیس چیست و چگونه کار می‌کند؟
پلاکت فرزیس روشی است که پلاکت‌ها را از خون جدا می‌کند و بقیه خون را بازمی‌گرداند، با استفاده از دستگاه سانتریفیوژ برای جمع‌آوری پلاکت.
۲. چه کسانی می‌توانند پلاکت فرزیس انجام دهند؟
افراد سالم با وزن بالای ۵۰ کیلوگرم، تعداد پلاکت کافی و بدون مصرف اخیر آسپیرین می‌توانند اهداکننده باشند.
۳. مدت زمان پلاکت فرزیس چقدر است؟
فرآیند معمولاً ۶۰ تا ۱۲۰ دقیقه طول می‌کشد.
۴. مزایای پلاکت فرزیس برای بیماران چیست؟
تأمین پلاکت برای جلوگیری از خونریزی در بیماران سرطانی، جراحی یا مبتلا به کمبود پلاکت.
۵. عوارض جانبی پلاکت فرزیس چیست؟
عوارض نادر شامل سرگیجه، هیپوکلسمی، هماتوم و تغییرات فشار خون.
۶. چند بار می‌توان پلاکت فرزیس انجام داد؟
هر ۷ روز یک بار تا حداکثر ۲۴ بار در سال، بسته به قوانین محلی.
۷. پلاکت فرزیس برای درمان چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟
ترومبوسیتوز اساسی، ترومبوسیتوپنی و اختلالات انعقادی.
۸. آیا پلاکت فرزیس دردناک است؟
معمولاً خیر، اما ممکن است احساس سوزن‌زدگی یا گزگز وجود داشته باشد.
۹. تفاوت پلاکت فرزیس با اهدای خون کامل چیست؟
در پلاکت فرزیس فقط پلاکت جمع‌آوری می‌شود و بقیه خون بازگردانده می‌شود، اجازه اهدای مکرر می‌دهد.
۱۰. چگونه برای پلاکت فرزیس آماده شویم؟
هیدراته ماندن( نوشیدن آب کافی)، اجتناب از آسپیرین و بررسی پزشکی پیش از اهدا.