مقدمه:

پلاکت‌ها (Platelets) یکی از اجزای حیاتی خون هستند که نقش کلیدی در انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی ایفا می‌کنند. در پزشکی، به ویژه در حوزه انتقال خون، اصطلاح “پلاکت رندوم” یا “Random Donor Platelets” (RDP) به پلاکت‌هایی اشاره دارد که از خون کامل اهداکنندگان تصادفی تهیه می‌شود. این پلاکت‌ها معمولاً از چندین واحد خون کامل جمع‌آوری و ترکیب می‌شوند تا یک دوز درمانی مناسب تشکیل دهند. در مقابل، پلاکت‌های تک اهداکننده (Single Donor Platelets یا SDP) از طریق فرآیند آفرزیس (Apheresis) از یک اهداکننده خاص استخراج می‌شوند. در این مقاله، به بررسی مفهوم پلاکت رندوم، روش تهیه، کاربردها، مزایا و معایب آن می‌پردازیم.

روش تهیه پلاکت رندوم: فرآیند استخراج پلاکت‌های اهدایی تصادفی

این فراورده از خون کامل اهدا شده توسط افراد مختلف تهیه می‌شود. فرآیند تهیه به شرح زیر است:

1. جمع‌آوری خون کامل: خون از اهداکنندگان سالم جمع‌آوری می‌شود. هر واحد خون کامل حدود ۴۵۰ میلی‌لیتر است.
2. سانتریفیوژ: خون کامل در آزمایشگاه سانتریفیوژ می‌شود تا اجزای آن جدا شوند. پلاکت‌ها در لایه میانی (Buffy Coat) قرار می‌گیرند.
3. استخراج و ترکیب: پلاکت‌ها از چندین واحد خون کامل (معمولاً ۴ تا ۶ واحد) استخراج و ترکیب می‌شوند تا یک دوز استاندارد (حدود ۳ × ۱۰^۱۱ پلاکت) تشکیل شود. این ترکیب در پلاسمای یکی از اهداکنندگان (معمولاً مرد) معلق می‌شود تا خطر واکنش‌های ایمنی کاهش یابد.

این روش نسبتاً ساده و ارزان است و به بانک‌های خون اجازه می‌دهد تا از حداکثر خون اهدایی استفاده کنند. با این حال، این فراورده باید در دمای اتاق (۲۰-۲۴ درجه سانتی‌گراد) نگهداری شود و عمر مفید آن تنها ۵ روز است.

کاربردهای پلاکت رندوم در پزشکی: درمان با پلاکت‌های رندوم در بیماری‌های خونی

پلاکت رندوم عمدتاً برای درمان بیمارانی استفاده می‌شود که دچار کمبود پلاکت (ترومبوسیتوپنی) یا اختلال عملکرد پلاکت هستند. موارد اصلی کاربرد عبارتند از:

• سرطان و شیمی‌درمانی: بیماران مبتلا به سرطان، به ویژه لوسمی یا کسانی که تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی هستند، اغلب دچار کاهش پلاکت می‌شوند. انتقال پلاکت رندوم می‌تواند از خونریزی جلوگیری کند.
• جراحی و تروما: در موارد خونریزی شدید ناشی از جراحی، تصادفات یا زخم‌ها، پلاکت رندوم برای کنترل خونریزی استفاده می‌شود.
• بیماری‌های خونی: مانند آپلاستیک آنمی یا سندرم‌های میلودسپلاستیک، جایی که تولید پلاکت در مغز استخوان مختل است.

دوز معمول برای یک بیمار بزرگسال، یک واحد پلاکت به ازای هر ۱۰ کیلوگرم وزن بدن است. این انتقال می‌تواند جان‌ساز باشد و از عوارضی مانند خونریزی مغزی یا گوارشی جلوگیری کند.

جهت مطالعه جامع در مورد تزریق پلاکت به لینک زیر مراجعه کنید:

تزریق پلاکت: همه چیز درباره انواع پلاکت رندوم، سینگل دانر، فرزیس، روش تزریق، عوارض و مراقبت‌ها

مزایا و معایب

مزایا :

• هزینه پایین: تهیه پلاکت رندوم ارزان‌تر از روش آفرزیس است، زیرا از خون کامل موجود استفاده می‌کند.
• دسترسی آسان: بانک‌های خون می‌توانند پلاکت‌ها را از اهداکنندگان متعدد تهیه کنند، که این امر در مناطق با کمبود اهداکننده مفید است.
• بهره‌برداری حداکثری از خون اهدایی: این روش اجازه می‌دهد تا پلاکت‌ها از خون‌هایی که برای سایر اجزا (مانند گلبول‌های قرمز) استفاده می‌شوند، استخراج شوند.

معایب:

• خطر بالاتر ایمنی: از آنجایی که پلاکت‌ها از چندین اهداکننده ترکیب می‌شوند، خطر آلرژی یا واکنش‌های ایمنی (مانند آلوایمونیزاسیون) بیشتر است. بیماران ممکن است آنتی‌بادی علیه آنتی‌ژن‌های HLA تولید کنند که انتقال‌های بعدی را بی‌اثر می‌کند.
• خطر عفونت: احتمال انتقال عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی کمی بالاتر است، هرچند غربالگری اهداکنندگان این خطر را کاهش می‌دهد.
• کارایی کمتر: پلاکت رندوم ممکن است کمتر از پلاکت تک اهداکننده مؤثر باشد، زیرا تعداد پلاکت‌ها و کیفیت آن‌ها متغیر است. مطالعات نشان می‌دهد که پلاکت تک اهداکننده خطر عفونت سپتیک را کاهش می‌دهد.

در مقایسه با پلاکت تک اهداکننده، این فراورده اغلب به عنوان گزینه اول در بسیاری از مراکز استفاده می‌شود، اما در موارد مقاوم به درمان، به SDP روی می‌آورند.

نتیجه‌گیری:

پلاکت رندوم یک ابزار حیاتی در پزشکی انتقال خون است که به میلیون‌ها بیمار در سراسر جهان کمک کرده تا از عوارض کمبود پلاکت نجات یابند. با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیکی مانند آفرزیس، این روش همچنان به دلیل سادگی و هزینه پایین، جایگاه خود را حفظ کرده است. با این حال، تحقیقات مداوم برای بهبود کیفیت و کاهش خطرات ادامه دارد. اگر شما یا عزیزانتان با مشکلات خونی مواجه هستید، مشورت با پزشک متخصص خون‌شناسی ضروری است تا بهترین روش درمانی انتخاب شود.

این مقاله بر اساس اطلاعات عمومی پزشکی نوشته شده و جایگزین مشاوره پزشکی نیست.