مقدمه بر شرایط اهدای خون

اهدای خون فرآیندی داوطلبانه و ایمن است که سالانه جان میلیون‌ها نفر را نجات می‌دهد. در ایران، سازمان انتقال خون مسئولیت نظارت بر این فرآیند را دارد. هر واحد خون (۴۵۰ میلی‌لیٹر) می‌تواند به درمان بیماران تروما، جراحی، سرطان، کم‌خونی و اختلالات خونی کمک کند. اهداکنندگان باید معیارهای دقیق سلامتی، سن و سبک زندگی را رعایت کنند تا خون ایمن باشد.

معیارهای واجد شرایط بودن عمومی برای اهدای خون

– سن: ۱۸ تا ۶۰ سال برای اهداکنندگان جدید. اهداکنندگان مستمر (با سابقه حداقل ۳ اهدا موفق) تا ۶۵ سال مجاز هستند. افراد زیر ۱۸ سال با رضایت والدین و تأیید پزشک ممکن است اهدا کنند، اما نادر است.
– وزن: حداقل ۵۰ کیلوگرم برای جلوگیری از عوارض مانند سرگیجه. افراد با وزن کمتر ممکن است حجم کمتری خون اهدا کنند.
– سلامت عمومی:
– فشار خون: سیستولیک ۹۰-۱۸۰ mmHg، دیاستولیک ۵۰-۱۰۰ mmHg.
– نبض: ۵۰-۱۰۰ ضربه در دقیقه، منظم.
– دمای بدن: زیر ۳۷.۵ درجه سانتی‌گراد.
– بدون علائم بیماری حاد مانند تب، سرفه، اسهال، گلودرد یا عفونت در ۲ هفته اخیر.
– هموگلوبین: حداقل ۱۲.۵ گرم در دسی‌لیتر برای زنان، ۱۳.۵ برای مردان (تست قبل از اهدا).
– فاصله بین اهدا:
– مردان: هر ۱۲ هفته (حداکثر ۴ بار در سال).
– زنان: هر ۱۶ هفته (حداکثر ۳ بار در سال) به دلیل از دست دادن آهن بیشتر.

تفاوت‌های جنسیتی در شرایط اهدای خون

– زنان:
– ممنوعیت در دوران بارداری، شیردهی یا تا ۶ ماه پس از زایمان/سقط.
– ممنوعیت در دوران قاعدگی اگر علائم شدید (خونریزی زیاد، ضعف) وجود داشته باشد.
– نیاز به جبران آهن بیشتر به دلیل چرخه ماهانه.
– مردان: فاصله کمتر به دلیل بازیابی سریع‌تر آهن.

سبک زندگی و رفتارهای پرخطر در اهدای خون

– رفتارهای جنسی: بدون روابط پرخطر (چند شریک، همجنس‌گرایی مردانه، روابط تجاری) در ۱۲ ماه گذشته.
– مصرف مواد:
– بدون الکل حداقل ۲۴ ساعت قبل.
– بدون مواد مخدر (تزریقی یا غیرتزریقی) در ۱۲ ماه گذشته.
– سیگاری‌ها: حداقل ۲۴ ساعت ترک قبل از اهدا برای جلوگیری از کاهش اکسیژن خون.
– سفر: بدون سفر به مناطق مالاریا خیز در ۱۲ ماه گذشته بدون اقدامات پیشگیرانه.

الزامات سلامت و موارد معافیت از اهدای خون

معافیت موقت (۱-۱۲ ماه)

– سرماخوردگی، آنفلوآنزا یا عفونت: ۲-۴ هفته پس از بهبودی کامل.
– جراحی کوچک: ۱-۳ ماه.
– جراحی عمده: ۶-۱۲ ماه.
– خالکوبی، پیرسینگ، آکوپونکچر: ۶-۱۲ ماه (اگر با ابزار استریل نباشد).
– واکسن‌ها: ۲-۴ هفته بسته به نوع (زنده یا غیرزنده).
– مصرف الکل: ۲۴ ساعت.
– دندانپزشکی: ۲۴-۷۲ ساعت اگر خونریزی داشته باشد.
– مصرف آسپیرین یا داروهای ضدالتهاب: ۳-۵ روز (تأثیر بر پلاکت‌ها).

معافیت دائم

– بیماری‌های عفونی: هپاتیت B/C، HIV/AIDS، سیفلیس، مالاریا مزمن.
– بیماری‌های مزمن: دیابت وابسته به انسولین، بیماری‌های قلبی-عروقی شدید، صرع کنترل‌نشده، سرطان (به جز برخی موارد درمان‌شده)، بیماری‌های کلیوی/کبدی پیشرفته.
– مصرف مواد تزریقی غیرپزشکی.
– سابقه ترانسفیوژن خون آلوده.
– بیماری‌های خونی ارثی مانند هموفیلی یا تالاسمی عمده.

آمادگی قبل از اهدای خون

– تغذیه: وعده غذایی سبک و متعادل ۲-۴ ساعت قبل، غنی از آهن (گوشت قرمز، سبزیجات برگ‌دار، غلات). اجتناب از غذاهای چرب که جذب آهن را کاهش می‌دهد.
– هیدراتاسیون: حداقل ۵۰۰ میلی‌لیتر آب ۱ ساعت قبل و نوشیدن مایعات زیاد ۲۴ ساعت قبل.
– خواب: حداقل ۶-۸ ساعت خواب شبانه.
– فعالیت: اجتناب از ورزش سنگین ۲۴ ساعت قبل.
– لباس: لباس راحت با آستین‌های آسان برای پیچیدن.

فرآیند اهدای خون گام به گام

1. ثبت‌نام: ارائه کارت شناسایی، پر کردن فرم پرسشنامه محرمانه (تاریخچه پزشکی، سفر، رفتارها).
2. بررسی اولیه: مصاحبه خصوصی با پزشک، اندازه‌گیری علائم حیاتی (فشار خون، نبض، دما)، تست هموگلوبین با نمونه انگشت.
3. تأیید: اگر واجد شرایط، انتقال به صندلی اهدا.
4. گرفتن خون: ضدعفونی بازو، ورود سوزن، جمع‌آوری ۴۵۰ میلی‌لیتر خون در کیسه (۸-۱۰ دقیقه). همزمان پلاسما یا پلاکت ممکن است جدا شود.
5. پس از اهدا: فشار روی محل، استراحت ۱۰-۱۵ دقیقه، مصرف نوشیدنی و میان‌وعده (برای جبران مایعات و قند).
6. پیگیری: کارت اهدا، نتایج تست‌های غربالگری (هپاتیت، HIV و غیره) محرمانه ارسال می‌شود اگر مثبت باشد.

عوارض احتمالی و مراقبت پس از اهدای خون

– شایع: سرگیجه، ضعف، کبودی محل (۱-۲ روز).
– نادر: غش، عفونت، واکنش آلرژیک.
– مراقبت: استراحت ۲۴ ساعت، اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین، نوشیدن مایعات، خوردن غذاهای آهن‌دار. اگر علائم شدید، تماس با مرکز.

فواید اهدای خون

– برای گیرنده: تأمین خون برای جراحی‌ها، تصادفات، بیماران سرطانی، نوزادان نارس.
– برای اهداکننده:
– بررسی رایگان سلامت (تست HIV، هپاتیت، گروه خونی).
– کاهش خطر بیماری‌های قلبی با کاهش ویسکوزیته خون.
– احساس رضایت روانی و کمک به جامعه.
– تشویق به سبک زندگی سالم.

نکات پایانی درباره شرایط اهدای خون

اهدای خون ایمن و تحت استانداردهای WHO است. مراکز انتقال خون در سراسر ایران فعال هستند. برای اطلاعات به‌روز، به سایت سازمان انتقال خون ایران مراجعه کنید یا با ۴۰۳۰ تماس بگیرید. اهدای منظم توصیه می‌شود اما اجباری نیست.