روش انجام آزمایش بنس جونز به این شرح است که نمونه ادرار بیمار در دماهای مختلف گرم می‌شود تا وجود زنجیره‌های سبک ایمونوگلوبولین (پروتئین بنس جونز) مشخص گردد. در این روش، پروتئین در دمای حدود ۵۰ تا ۶۰ درجه سانتی‌گراد رسوب کرده، در ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد حل می‌شود و پس از سرد شدن مجدداً رسوب می‌کند. این ویژگی منحصربه‌فرد برای تشخیص بیماری‌هایی مانند مولتیپل میلوم، آمیلوئیدوز و بیماری زنجیره سبک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جهت عضویت در کانال آموزشی در تلگرام به لینک زیر مراجعه کنید:
https://t.me/hematology_education

🚀عضویت در کانال تلگرام

فهرست مطالب

• مقدمه
• اصول آزمایش
• نمونه مورد نیاز
• روش حرارتی کلاسیک
• تفسیر نتایج
• روش‌های مدرن تشخیص
• منابع خطا و ملاحظات
• اهمیت بالینی
• جمع‌بندی
• سوالات رایج
• منابع معتبر

مقدمه — (راهنمای کامل روش انجام آزمایش بنس جونز)

پروتئین بنس جونز نوعی زنجیره سبک (Light Chain) از آنتی‌بادی‌ها (ایمونوگلوبولین‌ها) است که توسط سلول‌های پلاسما (Plasma Cells) تولید می‌شود.
در حالت طبیعی، این زنجیره‌ها به‌صورت جفت (کاپا و لامبدا) در ترکیب با زنجیره‌های سنگین تشکیل آنتی‌بادی کامل می‌دهند و در خون در سطح بسیار پایین وجود دارند.

اما در برخی بیماری‌های بدخیم یا کلونال سلول‌های پلاسما، مانند مولتیپل میلوم (Multiple Myeloma)، بیماری زنجیره سبک (Light Chain Disease) یا آمیلوئیدوز اولیه (Primary Amyloidosis)، مقادیر زیادی از زنجیره‌های سبک آزاد در خون تولید شده و از کلیه عبور کرده، در ادرار ظاهر می‌شوند.

کشف این پدیده به دکتر هنری بنس جونز (Henry Bence Jones) در قرن نوزدهم برمی‌گردد، که نخستین بار وجود یک نوع پروتئین غیرمعمول در ادرار بیماران مبتلا به میلوم را گزارش کرد.

بنابراین، تشخیص وجود این پروتئین در ادرار به‌عنوان یکی از شاخص‌های کلاسیک و مهم در تشخیص مولتیپل میلوم شناخته می‌شود.

💡 اصول آزمایش — (Principle و کلیدواژه: روش انجام آزمایش بنس جونز)

پروتئین بنس جونز ویژگی فیزیکوشیمیایی منحصر‌به‌فردی دارد که آن را از سایر پروتئین‌های ادراری متمایز می‌کند.
این پروتئین در دماهای پایین محلول است، در دمای ۴۰ تا ۶۰ درجه سانتی‌گراد رسوب می‌کند، و با افزایش دما تا ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد دوباره حل می‌شود.

روش انجام آزمایش بنس جونز

این رفتار ناشی از ساختار خاص زنجیره‌های سبک ایمونوگلوبولین و تمایل آنها به تغییر پیکربندی در اثر حرارت است.
در حالی‌که پروتئین‌های معمول مانند آلبومین یا گلوبولین‌ها پس از رسوب در اثر حرارت، در دمای بالا حل نمی‌شوند، پروتئین بنس جونز پس از حل شدن در دمای بالا با سرد شدن دوباره رسوب می‌کند.

این ویژگی پایه‌ی روش کلاسیک حرارتی (Heat Test) است که از قرن نوزدهم تا امروز برای غربالگری اولیه استفاده می‌شود.

🧴 نمونه مورد نیاز — (Specimen برای روش انجام آزمایش بنس جونز)

• نمونه‌ی مورد استفاده معمولاً ادرار ۲۴ ساعته بیمار است تا کل مقدار پروتئین دفع‌شده در طول روز سنجیده شود.
• نمونه باید در ظرف تمیز و خشک جمع‌آوری شود.
• در صورت عدم دسترسی به نمونه ۲۴ ساعته، می‌توان از نمونه تصادفی ادرار (Random Urine) استفاده کرد، ولی احتمال منفی کاذب وجود دارد.
• برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها، می‌توان چند قطره تولوئن یا تیمول به نمونه اضافه کرد.
• قبل از انجام آزمایش، ادرار باید صاف یا سانتریفیوژ شود تا ذرات سلولی و موکوس حذف شوند.

⚠️ نکته: نمونه‌های قدیمی یا آلوده ممکن است نتیجه‌ی آزمایش را تغییر دهند؛ بنابراین بهتر است نمونه تازه باشد.

⚗️ روش انجام آزمایش بنس جونز (روش حرارتی کلاسیک)

وسایل و مواد مورد نیاز:

• لوله آزمایش تمیز و خشک
• بن‌ماری یا حمام آب گرم با کنترل دقیق دما
• حرارت‌دهنده برای رسیدن به نقطه جوش (مثلاً هیتر یا آب جوش)
• دماسنج آزمایشگاهی
• نمونه ادرار بیمار

مراحل انجام:

1. حدود ۵ میلی‌لیتر از ادرار صاف‌شده بیمار را در لوله آزمایش بریزید.
2. لوله را در بن‌ماری با دمای حدود ۵۰ تا ۶۰ درجه سانتی‌گراد قرار دهید.
   — در این مرحله، در صورت وجود پروتئین بنس جونز، رسوب شیری یا ابری‌رنگ در لوله ظاهر می‌شود.
3. سپس دما را تا ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد (نقطه جوش) افزایش دهید.
   — اگر رسوب در این دما ناپدید شد، احتمال وجود پروتئین بنس جونز زیاد است.
4. اجازه دهید لوله به‌آرامی خنک شود.
   — در صورت ظاهر شدن مجدد رسوب در هنگام سرد شدن، نتیجه آزمایش مثبت برای پروتئین بنس جونز است.

💬 در صورت نیاز، می‌توان آزمایش را با نمونه شاهد (ادرار طبیعی) هم‌زمان انجام داد تا از صحت مشاهده رسوب اطمینان حاصل شود.

📊 تفسیر نتایج — (Interpretation برای روش انجام آزمایش بنس جونز)

توجه: مقدار پروتئین بنس جونز ممکن است بسیار کم باشد و با روش حرارتی قابل‌تشخیص نباشد. بنابراین نتیجه منفی، وجود بیماری را به‌طور قطعی رد نمی‌کند.

🧬 روش‌های مدرن‌تر تشخیص پروتئین بنس جونز — (UPEP، IFE، sFLC)

روش حرارتی اگرچه ساده است، اما اختصاصیت و حساسیت کافی ندارد.
به همین دلیل در آزمایشگاه‌های مدرن از روش‌های ایمونوشیمیایی و الکتروفورزی برای شناسایی دقیق‌تر استفاده می‌شود:

1. Protein Electrophoresis (UPEP)

در این روش، پروتئین‌های ادرار تحت تأثیر میدان الکتریکی بر اساس بار و اندازه از هم جدا می‌شوند.
پروتئین بنس جونز معمولاً به‌صورت باند باریک و مشخصی در ناحیه بتا یا گاما ظاهر می‌شود.

2. Immunofixation Electrophoresis (IFE)

روش تأییدی بسیار اختصاصی است که با استفاده از آنتی‌بادی‌های اختصاصی برای زنجیره‌های سبک کاپا (κ) و لامبدا (λ)، نوع دقیق پروتئین را مشخص می‌کند.
IFE امروزه استاندارد طلایی برای تشخیص قطعی زنجیره‌های سبک ادراری است.

3. Free Light Chain Assay (sFLC)

در این روش با کیت‌های مخصوص، زنجیره‌های سبک آزاد در سرم خون اندازه‌گیری می‌شوند.
این روش بسیار حساس است و حتی در مواردی که پروتئین در ادرار یافت نمی‌شود، می‌تواند بیماری را آشکار کند.

⚠️ منابع خطا و ملاحظات فنی — (Errors & Pitfalls در روش انجام آزمایش بنس جونز)

1. دمای نامناسب: اگر حرارت کافی نباشد، رسوب تشکیل نمی‌شود؛ اگر بیش از حد باشد، سایر پروتئین‌ها نیز ممکن است رسوب دهند.
2. نمونه قدیمی یا آلوده: ممکن است نتایج منفی یا مثبت کاذب ایجاد کند.
3. وجود پروتئین‌های دیگر مانند آلبومین: در بیماران با آسیب کلیوی، ممکن است منجر به اشتباه در تفسیر شود.
4. غلظت پایین پروتئین: اگر غلظت کمتر از حد تشخیص روش باشد، ممکن است آزمایش منفی گزارش شود.
5. استفاده از مواد نگهدارنده نامناسب: برخی مواد شیمیایی مانند فرمالین می‌توانند پروتئین‌ها را تغییر دهند.

بنابراین همیشه توصیه می‌شود در صورت مثبت شدن روش حرارتی، تأیید با روش ایمونوفیکساسیون یا الکتروفورز انجام شود.

🩸 اهمیت بالینی — (Clinical Significance)

وجود این پروتئین‌ها می‌تواند باعث آسیب کلیوی (Myeloma Kidney) نیز شود، زیرا رسوب زنجیره‌های سبک در توبول‌های کلیوی عملکرد کلیه را مختل می‌کند.

🧠 جمع‌بندی — (Summary از روش انجام آزمایش بنس جونز)

آزمایش بنس جونز یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین آزمایش‌های غربالگری در هماتولوژی بالینی است.
اگرچه روش حرارتی سنتی هنوز در برخی آزمایشگاه‌ها به‌عنوان روش کیفی اولیه به‌کار می‌رود، اما روش‌های مدرن مانند الکتروفورز پروتئین و ایمونوفیکساسیون امروزه جایگزین استاندارد و قابل اعتمادتر هستند.

در تفسیر نتایج، همواره باید وضعیت بالینی بیمار، سطح پروتئین‌های سرم، و یافته‌های مغز استخوان نیز در نظر گرفته شود.

1) آزمایش بنس جونز چیست و چه چیزی را نشان می‌دهد؟

آزمایشی برای شناسایی زنجیره‌های سبک ایمونوگلوبولین در ادرار است که به تشخیص میلوم متعدد و بیماری‌های پلاسماسل کمک می‌کند.

2) بهترین نمونه برای این تست کدام است؟

ادرار ۲۴ ساعته بهترین گزینه است؛ نمونه تصادفی ممکن است منفی کاذب بدهد.

3) آیا روش حرارتی به‌تنهایی کافی است؟

خیر، برای تأیید باید از IFE یا UPEP استفاده شود چون حساسیت/اختصاصیت روش حرارتی محدود است.

4) مهم‌ترین منابع خطا در انجام تست چیست؟

تنظیم نادرست دما، نمونه قدیمی یا آلوده، وجود آلبومین زیاد، و غلظت پایین پروتئین.

5) چگونه نتایج را تفسیر کنیم؟

رسوب در 50–60°C که در 100°C حل و با سرد شدن برمی‌گردد، نشانگر مثبت بودن پروتئین بنس جونز است.

6) آیا می‌توان از سرم به‌جای ادرار استفاده کرد؟

برای سنجش زنجیره‌های سبک آزاد، آزمون sFLC روی سرم بسیار مفید و حساس است ولی جایگزین کامل ادرار نیست.

7) نقش این تست در پایش درمان چیست؟

کاهش یا حذف زنجیره‌های سبک در ادرار می‌تواند نشان‌دهنده پاسخ مناسب به درمان در میلوم باشد.

8) اگر نتیجه منفی شد اما شک بالینی زیاد بود چه کنیم؟

از روش‌های حساس‌تر مانند IFE و sFLC استفاده کنید و نمونه ۲۴ ساعته تکرار شود.

9) آیا این پروتئین می‌تواند به کلیه آسیب بزند؟

بله، رسوب زنجیره‌های سبک می‌تواند باعث نارسایی کلیه (Myeloma Kidney) شود.

10) تفاوت UPEP و IFE چیست؟

UPEP غربالگری و جداسازی باندها را انجام می‌دهد؛ IFE با آنتی‌بادی اختصاصی نوع زنجیره (کاپا/لامبدا) را تأیید می‌کند.