مقدمه

آزمایش استرادیول (E2) یک آزمایش خون است که سطح هورمون استرادیول، شکل اصلی استروژن در بدن، را اندازه‌گیری می‌کند. استرادیول توسط تخمدان‌ها، غدد فوق‌کلیوی، سینه‌ها و در دوران بارداری توسط جفت تولید می‌شود. این هورمون نقش کلیدی در رشد اندام‌های جنسی زنانه، توزیع چربی بدن، سلامت استخوان‌ها و مفاصل، و همچنین در مردان برای جلوگیری از مرگ زودرس اسپرم دارد. این آزمایش معمولاً برای ارزیابی سلامت باروری، تشخیص اختلالات هورمونی و نظارت بر درمان‌ها استفاده می‌شود. سطوح استرادیول می‌تواند تحت تأثیر سن، جنس، مرحله چرخه قاعدگی و شرایط پزشکی قرار گیرد.

تعریف و اهمیت هورمون استرادیول

استرادیول (17-بتا-استرادیول) یکی از سه استروژن اصلی (همراه با استرون و استریول) است و فعال‌ترین نوع آن در افراد غیرباردار محسوب می‌شود. در زنان، استرادیول مسئول رشد رحم، لوله‌های فالوپ، واژن، سینه‌ها، تغییرات خارجی دستگاه تناسلی و توزیع چربی بدن است. همچنین در حفظ بارداری، تنظیم چرخه قاعدگی، سلامت قلب، مغز و متابولیسم استخوانی نقش دارد. در مردان،

سطوح پایین‌تری از استرادیول توسط بیضه‌ها و غدد فوق‌کلیوی تولید می‌شود و به حفظ اسپرم کمک می‌کند. آزمایش استرادیول معمولاً از طریق روش‌هایی مانند کروماتوگرافی مایع-طیف‌سنجی جرمی (LC-MS/MS) انجام می‌شود که دقت بالایی دارد و تداخل کمتری با داروها نشان می‌دهد.

دلایل انجام آزمایش

این آزمایش برای تشخیص و نظارت بر شرایط مختلف انجام می‌شود:
– **در زنان**: ارزیابی هیپوگنادیسم (کم‌کاری تخمدان)، عدم قاعدگی، ناباروری، نظارت بر درمان‌های کمک‌باروری مانند IVF، بررسی وضعیت تخمدان، تشخیص تومورهای تخمدان یا سینه، نظارت بر هورمون‌درمانی در یائسگی، ارزیابی بلوغ زودرس یا دیررس، و اختلالات متابولیسم استروئیدها مانند کمبود آروماتاز.
– **در مردان**: بررسی ژنیکوماستی (رشد سینه)، هیپوگنادیسم، تومورهای بیضه، فمینیزه شدن، و نظارت بر درمان‌های ضداستروژن مانند مهارکننده‌های آروماتاز.
– **در کودکان**: تشخیص بلوغ زودرس (پرکوئیشس پوبریتی) یا دیررس، و اختلالات ژنتیکی مانند سندرم ترنر یا کلاینفلتر.
– **سایر موارد**: نظارت بر درمان‌های هورمونی در افراد ترنسجندر، ارزیابی خطر شکستگی استخوانی در زنان یائسه و مردان مسن، بررسی مشکلات غده هیپوفیز، کبد (سیروز) یا تیروئید، و نظارت بر چرخه قاعدگی (مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک – PCOS). این آزمایش اغلب با تست‌های دیگری مانند LH، FSH، تستوسترون، پرولاکتین و تصویربرداری ترکیب می‌شود.

آمادگی برای آزمایش

– **زمان‌بندی**: در زنان پیش‌یائسه، اغلب در روز ۳ چرخه قاعدگی انجام شود تا سطوح پایه ارزیابی شود. سطوح در طول روز و چرخه قاعدگی نوسان دارد، پس پزشک ممکن است زمان خاصی را مشخص کند. در بارداری یا درمان‌های باروری، ممکن است چندین بار تکرار شود.
– **داروها**: قبل از آزمایش، پزشک را از تمام داروها، مکمل‌ها و گیاهان مطلع کنید. داروهایی که می‌توانند سطوح را تحت تأثیر قرار دهند شامل قرص‌های ضدبارداری، هورمون‌درمانی (مانند استروژن، تستوسترون، DHEA)، آنتی‌بیوتیک‌ها (مانند آمپی‌سیلین یا تتراسایکلین)، کورتیکواستروئیدها، داروهای ضدتشنج، داروهای اختلالات روانی (مانند فنوتیازین)، تاموکسیفن و استروئیدها هستند. ممکن است نیاز به توقف موقت برخی داروها باشد، اما بدون مشورت پزشک این کار را نکنید.
– **سایر عوامل**: شرایطی مانند چاقی، سیروز کبدی، پرکاری تیروئید، کاهش وزن سریع یا بی‌اشتهایی می‌تواند سطوح را تغییر دهد. نیازی به ناشتایی نیست، اما از مصرف الکل یا سیگار قبل از آزمایش خودداری کنید. در موارد خاص، مانند کودکان یا افراد با سطوح پایین مورد انتظار، روش‌های حساس‌تر استفاده شود.

روش انجام آزمایش

آزمایش معمولاً از طریق خون‌گیری وریدی (ونوپانکچر) انجام می‌شود:
1. تکنسین پوست ناحیه داخلی آرنج یا پشت دست را با ضدعفونی‌کننده تمیز می‌کند.
2. یک تورنیکت (باند الاستیک) دور بازو بسته می‌شود تا رگ برجسته شود.
3. سوزن وارد رگ شده و خون به لوله جمع‌آوری منتقل می‌شود (حجم مورد نیاز: حداقل ۰.۷ میلی‌لیتر، ترجیحاً ۱.۲ میلی‌لیتر).
4. پس از خون‌گیری، فشار اعمال شده و بانداژ گذاشته می‌شود تا خونریزی متوقف شود.
کل فرآیند ۲-۵ دقیقه طول می‌کشد و ممکن است احساس سوزش یا نیش خفیفی ایجاد کند. نمونه خون سانتریفیوژ شده و سرم آن برای تحلیل ارسال می‌شود. در روش LC-MS/MS، استرادیول استخراج، مشتق‌سازی و با کروماتوگرافی و طیف‌سنجی جرمی اندازه‌گیری می‌شود. نتایج معمولاً در ۲-۶ روز آماده است. آزمایش می‌تواند در مطب پزشک، آزمایشگاه یا بیمارستان انجام شود. در موارد نادر، آزمایش ادرار یا بزاق نیز ممکن است، اما خون شایع‌تر است.

تفسیر نتایج

نتایج باید توسط پزشک و با توجه به سن، جنس، مرحله چرخه و علائم تفسیر شود. تفسیر نتایج آزمایش استرادیول حتماً باید توسط پزشک انجام شود تا عوامل فردی بیمار به دقت بررسی گردد. آزمایشگاه‌های مختلف ممکن است محدوده‌های کمی متفاوت داشته باشند.
– **سطوح بالا**: نشان‌دهنده بلوغ زودرس، تومورهای تخمدان/بیضه/غدد فوق‌کلیوی، ژنیکوماستی، پرکاری تیروئید، سیروز کبدی، PCOS، تومورهای تولیدکننده استروژن، یا مصرف استروژن خارجی. سطح بالا در مردان، ممکن است به دلیل چاقی (تبدیل آندروژن به استروژن) یا اختلالات کبدی باشد. افزایش سطح این هورمون در کودکان، همراه سطوح بالا ی LH/FSH نشان‌دهنده بلوغ واقعی زودرس است.
– **سطوح پایین**: نشان‌دهنده یائسگی زودرس، هیپوگنادیسم، کم‌کاری تخمدان، هیپوفیز کم‌کار، بی‌اشتهایی، کاهش وزن شدید، کمبود آروماتاز، یا بلوغ دیررس. در زنان یائسه، سطوح پایین (کمتر از ۱۰ pg/mL) خطر شکستگی استخوانی را افزایش می‌دهد. در IVF، سطوح پایه پایین (حدود ۳۰ pg/mL) برای پاسخ خوب ضروری است. سطوح پایین با LH/FSH بالا نشان‌دهنده نارسایی اولیه تخمدان است.

مقادیر نرمال

مقادیر در pg/mL (پیکوگرم بر میلی‌لیتر) بیان می‌شود. تبدیل به pmol/L: pg/mL × ۳.۶۷۶.

بزرگسالان

– مردان: ۱۰-۴۰ pg/mL
– زنان پیش‌یائسه: ۱۵-۳۵۰ pg/mL (نوسان در چرخه: پایین در ابتدای چرخه، پیک پیش از تخمک‌گذاری >۳۰۰ pg/mL)
– زنان پس‌یائسه: <۱۰ pg/mL

کودکان (بر اساس مراحل تانر)

پسران:

دختران:

در نوزادان، سطوح در بدو تولد بالا است اما سریعاً کاهش می‌یابد.

خطرات و عوارض جانبی

خطرات کم است و شامل:
– خونریزی بیش از حد، کبودی، هماتوم (تجمع خون زیر پوست)، عفونت در محل سوزن، غش یا سرگیجه، درد یا سوزش خفیف در حین خون‌گیری، و مشکل در یافتن رگ (که ممکن است نیاز به چندین سوزن‌زدن داشته باشد). برای کاهش کبودی، فشار را برای چند دقیقه ادامه دهید. اگر علائم عفونت (قرمزی، تورم) ظاهر شد، به پزشک مراجعه کنید.

نکات اضافی برای بیماران

– نتایج را تنها برای تشخیص استفاده نکنید؛ همیشه با پزشک مشورت کنید. آزمایش ممکن است نیاز به تکرار یا ترکیب با تست‌های دیگر داشته باشد.
– در درمان‌های هورمونی، سطوح را برای تنظیم دوز نظارت کنید. در IVF، سطوح پایه و افزایش آن مهم است.
– اگر باردار هستید یا علائم غیرعادی دارید، فوراً اطلاع دهید. اطلاعات این راهنما جایگزین مشاوره پزشکی نیست؛ در موارد اورژانسی با ۱۱۵ تماس بگیرید.
– برای اطلاعات بیشتر در مورد مسیرهای استروئیدی، به منابع معتبر مراجعه کنید.